Ondanks de vertrouwensbreuk is een val van de regering-Jambon erg onwaarschijnlijk

Neen, de crisis in de regering-Jambon is niet alleen een kwestie van een septemberverklaring die drie dagen dient te worden uitgesteld. Inhoudelijk zijn de posities lastig te verzoenen: cd&v eist de volle indexering van de kinderbijslag, N-VA stelt daar een veto tegenover. Something’s gotta give. Misschien politiek nog belangrijker is de persoonlijke vertrouwensbreuk tussen de top van N-VA en cd&v. De enen menen dat minister-president Jambon ronduit vernederd is, de anderen vinden dat ze nu wel genoeg gekoeioneerd zijn door provocaties van minister Zuhal Demir en andere N-VA’ers.

Makkelijk wordt het niet om een galante uitweg uit de crisis te vinden. De tijd is vrij beperkt. Minister-president Jan Jambon (N-VA) kan donderdag alleszins niet naar het Parlement gaan om nog eens om uitstel te verzoeken. Tegelijk staat het vizier bij cd&v-voorzitter Sammy Mahdi nog niet meteen op verzoening. Maandagavond verkoos hij een interview op VTM boven mediastilte. “Vaak werd er over de cd&v gezegd dat het een partij is die uiteindelijk mee zal plooien. Ik denk dat er momenten zijn in het leven waarop het zo fundamenteel is dat je een rode lijn moet zien te trekken”, zei hij daar. “En die kinderbijslag is een rode lijn.” Met zulke retoriek zijn ongelukken niet uitgesloten.

Als de vertrouwensbreuk zo groot is, is in de politiek een regeringsval meestal nabij. Niet zo in de Vlaamse regering. Die kan namelijk amper vallen. De parlementen van de gewesten en gemeenschappen zijn zogenaamde legislatuurparlementen. Ze kunnen niet vroegtijdig ontbonden worden. De regionale verkiezingen vinden altijd vijfjaarlijks plaats op de dag van de Europese stembusgang.

Dat wil niet zeggen dat een Vlaamse regering helemaal niet kan vallen, benadrukt Stefan Sottiaux, hoogleraar staatsrecht aan de KU Leuven. “Met een constructieve motie van wantrouwen kan het parlement de ene coalitie vervangen door een andere. De regering kan ook een vertrouwensstemming verliezen of zelf het ontslag indienen. Dan is ze per definitie ontslagnemend.” Alleen vervroegde verkiezingen zijn uitgesloten.

Meer stabiliteit

Zo’n legislatuurparlement is vrij uniek in Europa. In Noorwegen werkt het ook zo, maar in de Europese Unie bestaat het voorts niet. Professor Sottiaux legt uit: “Begin jaren 90 is op federaal en regionaal niveau gekozen voor dat idee van de constructieve motie van wantrouwen, naar Duits model. Op die manier wou men, na de crisisjaren 80 met snel op elkaar volgende kabinetten, wat meer stabiliteit in het systeem inbouwen. Omdat men er rekening mee hield dat communautaire spanningen op federaal niveau vervroegde verkiezingen in bepaalde omstandigheden toch wenselijk zouden kunnen maken, heeft men daar die mogelijkheid wel opengehouden. Daar geldt nu de regel dat een regering de Kamer kan ontbinden, als de Kamer daar zelf mee instemt. In gemeenschappen en gewesten is een vervroegde ontbinding onmogelijk. En dat heeft eigenlijk altijd probleemloos gewerkt. Tot nu, zou je kunnen zeggen.”

Dat klopt. Eind jaren 80 en begin jaren 90 dienden de regeringen-Geens III en Van den Brande-I ooit wel uitgebreid te worden met andere partijen, om federaal-communautaire redenen, maar een echt regeringsontslag of kabinetswissel is in Vlaanderen nog niet voorgevallen. Toen in 2008 het kartel CD&V-N-VA brak, stapte Geert Bourgeois op, maar de regering-Peeters I ging gewoon voort zonder N-VA.

In Franstalig België werd daarentegen wel al eens gewisseld van partner en cours de route. Dat gebeurde in 2017, na het Publifinschandaal, toen Benoît Lutgen, voorzitter van de toenmalige cdH (nu Les Engagés) de PS uit de Waalse regering veegde, inclusief een verbouwereerde minister-president Paul Magnette. Lutgen wisselde de socialisten toen in voor de MR, met Willy Borsus als nieuwe regeringsleider.

Het kan dus wel degelijk, een regering onderweg van kleur laten verschieten. Alleen zijn de opties om een nieuwe meerderheid te maken in het huidige Vlaams Parlement nogal beperkt, mochten N-VA en Open Vld partner cd&v willen laten vallen (of mocht cd&v er zelf vanonder muizen). Met het radicaal-rechtse VB is een doorstart onmogelijk, en ook met Groen lijkt de inhoudelijke kloof veel te breed om zo’n operatie op te zetten.

Blijft over: Vooruit. Wiskundig zou een coalitie van N-VA, Open Vld en Vooruit nipt voldoende zijn. Met 63 zetels op 124 is er één zeteltje overschot. Voor gewestelijke dossiers mogen de Brusselse Vlamingen (verkozen voor het Vlaams Parlement in het Brussels Gewest) niet meestemmen, en dan verliest de alternatieve formatie met Vooruit haar nipte meerderheid, mocht Sihame El Kaouakibi (ex-Open Vld) naar het parlement terugkeren als onafhankelijke. Sowieso zou de partij van Conner Rousseau zich maar moeilijk kunnen permitteren om zich in een sociaal dossier (de verhoging van de kinderbijslag) coulanter op te stellen dan cd&v.

Opluchting

Ironisch is het wel. Toen in de eerste helft van de regeerperiode de onmin tussen de partijleiding van N-VA en Open Vld hoog opliep waren er ook al geruchten dat de Vlaams-nationalisten de liberalen zouden inwisselen voor de socialisten.

Het is dan ook wellicht niet helemaal toevallig dat Bart Somers, Vlaams vice-minister-president namens Open Vld, maandag Jan Jambon op Twitter uitvoerig prees “voor zijn inzet en (...) voor de wijze waarop hij empathisch en steeds constructief werkt om tot akkoorden te komen in het belang van de mensen.” In die lof klinkt zowaar enige opluchting door, omdat een ander nu in het verdomhoekje moet.