Hoe Genk zijn sociale woonmodel helemaal probeert om te gooien

Als we door de wijk Nieuw-Sledderlo wandelen, is Fadma Chilhi, een 71-jarige Belgische met Marokkaanse roots vijgen aan het plukken in de boom achter haar woning. We mogen er ook eentje proeven. Chilhi woont hier intussen al meer dan vijftig jaar. “Mijn man is naar België gekomen om te werken in de mijnen. Sindsdien huren we deze woning, we waren een van de eersten in de wijk. We wonen hier graag en hebben een goed contact met de buren: als we iets nodig hebben, gaan we dat gewoon bij elkaar halen. Onze zeven dochters en drie zonen wonen nu ook allemaal met hun gezin in de wijk.”

Dit is zeker geen uitzondering. Ouders die hier een sociale woning hebben, zetten hun kinderen vaak meteen op de wachtlijst van zodra die 18 jaar worden. Waardoor de grote groep bewoners van Turkse – 70 procent – en Marokkaanse – 23 procent – roots die hier woont verder stijgt. En dat heeft volgens opbouwwerkster Hester Vanlangenaeker zowel voor- als nadelen.

“Er zijn mensen die hier al veertig jaar wonen en nog altijd geen Nederlands spreken. Omdat ze dat niet nodig hebben. Zelfs de apothekers en dokters in de buurt hebben Turks geleerd om met hun klanten te kunnen communiceren. En dat kan leiden tot generatiearmoede. Het lokale schooltje ziet ook niet-Turkse kinderen van school veranderen, omdat hun ouders vrezen dat ze nauwelijks Nederlands leren. Voor de integratie van de bewoners en het groter maken van hun wereld, is zo’n concentratie dus niet goed.”

Als we langsgaan in dat schooltje, blijkt die vrees ongegrond. Karolien Gielen (39) is hier sinds februari directrice, nadat ze er jarenlang voor de klas had gestaan. “Zo goed als alle 150 kindjes die hier naar de basisschool gaan, komen uit Sledderlo”, zegt Gielen. “Als ze hier pas beginnen, merken we wel dat het Nederlands vaak niet zo goed is. Maar we werken daaraan en alle kindjes leren heel snel bij.”

Op de speelplaats gaat vooral fotografe Moa met de aandacht lopen. Ze wordt aangeklampt omdat jongens en meisjes tussen zes en twaalf jaar nu eenmaal graag op de foto gaan. Hier horen we enkel Nederlands. Opvallend is dat de Mickey Mouse De Sleutel-school uit containerklassen bestaat. “Maar daar komt binnenkort verandering in”, zegt Gielen. “We gaan verhuizen naar een volledig nieuw gebouw – met een grote sporthal –, dat zal opgetrokken tussen de oude en de nieuwe wijk.”

Mislukte New Town

Het maakt deel uit van een masterplan 2020 dat de gemeente Genk in 2010 ontwikkelde om iets te doen aan de isolatie van Nieuw-Sledderlo, in de hele wijk zijn er bijvoorbeeld maar twee winkeltjes. En ook willen ze zo het stigma dat op de wijk rust tegengaan, iets wat bij de bewoners zeker nog leeft. Als we vragen om een foto te mogen maken, dan zien de meesten dat niet zitten. Sledderlo kwam in het verleden vaak negatief in het nieuws omwille van onder andere criminaliteit. Maar dat is verleden tijd. De stad heeft eind jaren tachtig, begin jaren negentig fors ingezet op de leefbaarheid van de wijk door de bouw van een beroepsopleidingscentrum, een buurthuis en een uitbreiding van de jeugdlokalen. Met het masterplan wordt nu gepoogd om Nieuw-Sledderlo aan te sluiten op de omliggende wijken met verkeersverbindingen, de uitbouw van nieuwe woonzones en kwalitatieve groenzones.

Nieuw-Sledderlo is trouwens geen uitzondering in Genk. Uit de data van ons onderzoek blijkt dat in de top tien van wijken met de meeste sociale woningen er maar liefst vier in Genk te vinden zijn, met ook nog Nieuw-Driehoven, Kolderbos en Nieuw-Texas. In Vlaanderen zijn dergelijke concentratiewijken eerder de uitzondering.

Sledderlo bijvoorbeeld was oorspronkelijk bedoeld als satellietstad voor 20.000 arbeiders die werkten in de nabijgelegen industriezone Genk-Zuid. Het moest een zogenaamde New Town worden, een concept dat vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw bij heel wat stadsplanners populair was. Bedoeling was om de leegloop in de steden tegen te gaan, door in een ring rond de stad nieuw groeikernen te bouwen, waar mensen dicht bij hun werk konden wonen. In de New Towns was veel aandacht voor ruimte, groen en allerhande voorzieningen. Een plan dat compleet mislukte. Een afhakende belegger, de Belgische Staat die niet wou tussenkomen, een economische crisis en bovenal de sluiting van de Genkse mijnen zorgden ervoor dat er geen geld was om de New Town te bouwen.

Uiteindelijk besloot de sociale woningmaatschappij Nieuw Dak om in het zuidelijk deel van de zone wel sociale woningen te bouwen. Nieuw-Sledderlo werd in plaats van een bruisende satellietstad een bijna volledig geïsoleerde sociale woonwijk, die omwille van de noodzaak aan betaalbare woningen verder aangroeide. De buurt heeft al jaren last van de nabijgelegen industrie. De luchtkwaliteit is er ondermaats. Door fijn stof en zware metalen in de lucht moest het wijkschooltje al verhuizen naar een wat verder gelegen locatie. De afgelopen jaren volgde de stad Genk de gezondheidstoestand van de bewoners wel nauwgezet op.

Nu wonen hier goed 2.000 mensen, nog altijd voornamelijk arbeiders die in de nabijgelegen industrie werken. In de buurt zijn er nauwelijks voorzieningen. Er is ook weinig verbinding met de rest van de stad. Dat mag u gerust letterlijk nemen: decennialang was er maar één toegangsweg naar de buurt. Vijf jaar geleden pas werd een tweede aangelegd.

In Genk willen ze naast een goede spreiding ook graag inzetten op meer sociale woningen, maar eenvoudig is dat niet. De stad zit – net als Mesen, Spiere-Helkijn, Willebroek en Zelzate – nu al boven de 15 procent sociale woningen. En mag dus door de Vlaamse wetgeving alle plannen die ze nog had weer opbergen. Iets wat in Genk voor behoorlijk wat frustratie zorgt.

“Ik snap dat er meer spreiding moet zijn, dat zou beter zijn om die lange wachtlijsten weg te werken”, zegt burgemeester Wim Dries (cd&v). “Maar moeten wij daarvoor benadeeld worden? We breken nu sociale woningen af die niet meer voldoen en willen die op een andere plaats herbouwen om zo binnen onze sociale woonwijken meer spreiding te krijgen. We willen af van die concentratie. Maar ook daarvoor krijgen we geen financiering meer.”

Hervorming in 2023

Het is de sociale huisvestingsmaatschappij Nieuw Dak die woningen bouwt en verhuurt in Genk en een aantal buurgemeenten, het gaat intussen over 3.649 wooneenheden. Maar dat zal over goed drie maanden helemaal veranderen. De Vlaamse regering hakte begin dit jaar de knoop door om van de 134 verschillende sociale verhuurders in Vlaanderen – 86 sociale huisvestingsmaatschappijen en 48 sociale verhuurkantoren – er vanaf 1 januari 2023 nog maar 42 over te houden.

Het zijn de gemeenten zelf die beslist hebben welke samenwerkingsverbanden ze tot stand brengen. In Limburg heeft dat tot de unieke situatie geleid dat er nog maar één sociale woonmaatschappij zal zijn in de volledige provincie. Volgens veel burgemeesters positief nieuws omdat de 21.000 huurwoningen in Limburg zo beter verdeeld kunnen worden. “Op die manier gaan we dubbele boekingen tegen en kunnen de wachtlijsten voor een sociale woning verkorten”, aldus Steven Vandeput (N-VA), de burgemeester van Hasselt bij de VRT.

Maar directeur Erwin De Bruyn van het Steunpunt Buurtopbouwwerk wijst op een gevaar. “We moeten opletten dat het niet te bureaucratisch zou worden want we gaan de nabijheid missen. Directeurs kenden hun huurders goed en hun samenwoningsproblemen in die sociale woonwijken. Op die manier konden ze ook kort op de bal spelen.”

Socioloog Pascal De Decker merkt dan weer een ander neveneffect op van de herstructurering van de sociale woningmarkt in Vlaanderen. “Probleem is vooral het sociaal huurbesluit, waarbij er lokale binding vereist is. Dat is eigenlijk gewoon een maatregel om te beletten dat sukkelaars uit de grote steden naar de rand gaan. Vooral in Gent heeft er zich een interessante situatie voorgedaan. Rond de stad is er nu één woonmaatschappij ontstaan, een andere dan die in de stad zelf. Als zij die lokale binding hanteren, dan kunnen mensen niet meer in die buurgemeenten terecht. Ik denk niet dat dat de bedoeling was. Ik ben dan ook benieuwd hoe dat verder zal verlopen.”

Een ander probleem is dat deze op stapel staande hervorming voor een bevriezing van heel wat woonprojecten heeft gezorgd. Sociale huisvestingsmaatschappijen wisten lange tijd niet of ze nog wel in dezelfde regio actief zouden zijn vanaf volgend jaar. “Een pitstop”, zo noemde Vlaamse minister van Wonen Matthias Diependaele (N-VA) het “om daarna in een hogere versnelling te kunnen schakelen.”

Het zal nodig zijn: er staan intussen al 182.000 kandidaat-huurders op de wachtlijst. In totaal telt Vlaanderen iets meer dan 175.000 sociale huurwoningen, wat betekent dat er nu voor het eerst meer wachtenden zijn dan mensen die zo’n woning kunnen huren.