‘In Costa Rica durven douaniers zelfs geen containers meer te scannen uit angst voor de drugsmaffia’

Kristian Vanderwaeren weet waarover hij spreekt: de administrateur-generaal van de Douane en Accijnzen is net terug van een werkbezoek aan Zuid-Amerika, waar hij Brazilië en Paraguay aandeed, net als Costa Rica doorvoerlanden van de cocaïne die in Colombia wordt geproduceerd. In Costa Rica zelf zag hij eerder al hoe het paradijselijke land in enkele jaren tijd in de wurggreep van de Colombiaanse drugskartels is beland.

Vanderwaeren: “Costa Rica is een prachtig land. De natuur is er fenomenaal, en het is het eerste land dat CO₂-neutraal werd. Vijf jaar geleden was er nog geen sprake van een onrustwekkende drugshandel, maar de kartels uit Colombia zoeken voortdurend naar nieuwe havens om hun drugs naar Europa te verschepen. Op die manier werd Costa Rica een belangrijk doorvoerland. Tegelijk sijpelde geweld het land binnen. Maar Costa Rica kan zich niet verdedigen, het heeft zelfs geen eigen leger.”

Het Belgische gerecht delft momenteel het onderspit tegen de drugsmaffia die hier tonnen cocaïne importeert. Doen ze het aan de bron, in Zuid-Amerika, beter?

“In Colombia sproeiden ze vroeger hele cocavelden kapot. Dat was vrij efficiënt, maar het Colombiaanse hooggerechtshof heeft dat intussen verboden, omdat die sproeistoffen schadelijk zijn voor mens en natuur. De politie voert er nu grote raids uit en kon het aantal cocavelden al verminderen. Er zijn de laatste jaren verschillende labs vernietigd en mensen opgepakt. Maar ondanks die harde militaire aanpak blijft de productie in Colombia stijgen. Drugskartels zijn namelijk niet zomaar groepjes bandieten, het zijn goed georganiseerde multinationals. Ze zijn flexibel en inventief, ze hebben ingenieurs en wetenschappers in dienst. Dankzij genetische manipulatie hebben die ervoor gezorgd dat er niet meer één maar víér keer per jaar coca kan worden geoogst. Daarnaast heb je nog de productie in Peru en Bolivië: die is veel kleiner, maar de cocavelden liggen er in het moeilijk toegankelijke Andesgebergte, waardoor controle amper mogelijk is. De productie stijgt dan ook gestaag.”

U was ook in Brazilië, een belangrijk doorvoerland van cocaïne. Het grootste deel ervan wordt naar Antwerpen verscheept.

“In Brazilië is de distributie van cocaïne bijna volledig in handen van de PCC (Primeiro Comando da Capital, red.), de grootste criminele organisatie van het land (die volgens onze informatie banden heeft met de Italiaanse ’ndrangheta, die ook in de Belgische drugshandel actief is, red.). De PCC telt duizenden leden en gebruikt bruut geweld. Om je een voorbeeld te geven: een presentatie die ik bijwoonde, begon met de mededeling dat er die dag vier agenten waren doodgeschoten. Het geweld dat de drugskartels en misdaadbendes gebruiken in Zuid-Amerika ondermijnt er het hele sociale, politieke en economische weefsel. Plata o plomo (‘geld of de kogel’, letterlijk ‘zilver of lood’, red.) is daar het devies. Je kent de uitdrukking wellicht uit de Netflix-serie Narcos, waar Pablo Escobar ze gebruikt, maar ook in het echte leven gaat het er zo aan toe. Als je niet meewerkt en het geld van de drugsmaffia weigert, word je neergekogeld. De cocaïnehandel duwt de bevolking er steeds meer in de richting van agressiviteit.”

Hoe reageert men daar op de granaataanvallen en schietpartijen in Antwerpen?

“Vergeleken met wat ze in Zuid-Amerika meemaken, is wat we hier zien natuurlijk peanuts. Maar de Zuid-Amerikanen volgen de situatie hier nauwlettend op. Ze weten dat wat zich vandaag in Antwerpen afspeelt het begin is. Als we de handel hier niet snel een halt toeroepen, zal het hier ook escaleren. De ontmanteling van Sky ECC (de geëncrypteerde berichtendienst die drugsbendes gebruikten, red.) heeft al duidelijk aangetoond dat grote sommen geld en de infiltratie van drugshandelaars ook hier aanwezig zijn. Plata o plomo, ook in België.”

Toen de politie in 2021 Sky ECC kon hacken, bleek dat niet alleen de politie zelf, maar ook de douane geïnfiltreerd is door de drugsmaffia.

“Er zijn twee douanemedewerkers aangehouden. We tellen in totaal zo’n 3.300 werknemers en zijn een doorsnede van de maatschappij. Natuurlijk zul je ook bij ons rotte appels vinden. Maar je kunt niet zeggen dat we met een heel groot probleem zitten. De controlemechanismen van onze dienst blijken sterk genoeg te zijn. De sancties zijn bovendien ook heel zwaar: als je wordt gepakt, hangt je niet alleen een strafrechtelijke vervolging en een ontslag boven het hoofd, maar je verliest ook nog eens je pensioen. Eerlijk gezegd vreesde ik dat meer van mijn mensen betrokken zouden zijn. In Nederland bijvoorbeeld bleek enkele jaren geleden dat een heel scanteam van de douane bij de haven van Rotterdam was omgekocht om drugs door te laten.”

Ignacio de la Serna, de voorzitter van het college van procureurs-generaal, zei begin dit jaar dat de maffia het land overneemt. Merkt u dat ook?

“Ik merk dat niet echt, omdat de rol van de douane zich beperkt tot het stoppen van de drugs, de afhandeling van dossiers is voor politie en justitie. Wel bleek uit acties die kaderen binnen het Stroomplan dat de maffia de Antwerpse vastgoedmarkt binnendringt.”

180 TON COKE

Wat vond u van de antidrugsacties van uw Braziliaanse collega’s?

“De Brazilianen zijn heel goed georganiseerd. Tegenwoordig onderscheppen ze daar meer drugs dan wij hier doen. Wij namen vorig jaar 90 ton in beslag, maar zij verhinderden, samen met andere Zuid-Amerikaanse landen, dat 180 ton cocaïne naar Europa werd verscheept. De Braziliaanse douane scant daar honderd procent van de containers die bestemd zijn voor uitvoer naar Europa. Dat zijn er natuurlijk veel minder dan de 11 miljoen die hier jaarlijks in Antwerpen binnen- en buitengaan, maar toch.”

Honderd procent scannen: dat is al jaren ook uw droom. Voorlopig komt u aan 1,5 procent.

“Wij screenen honderd procent van de containers, maar scannen inderdaad maar een beperkt aantal. We gaan het aantal scanners substantieel opvoeren. In 2023 en 2024 nemen we vijf nieuwe toestellen in gebruik, de aanbesteding daarvoor loopt nog. Er loopt ook een openbare aanbesteding voor nieuwe software om scans te analyseren. De bedoeling is om artificiële intelligentie te ontwikkelen waarmee de computer duizenden beelden kan controleren op de aanwezigheid van cocaïne en zelf ook leert tijdens dat proces. Cocaïne in een container is vaak lastig te herkennen, de drugs worden verstopt in ladingen met bananen, papaja’s of schroot. We onderzoeken nu samen met Nederland en Brazilië de mogelijkheden om deze technologie zo snel mogelijk te ontwikkelen.”

Intussen vinden drugshandelaars steeds vernuftiger manieren om cocaïne te verschepen per container.

“Ze zijn heel creatief, maar tegelijk werken ze nog heel traditioneel, hoor. 40 procent van de cocaïne die via containers wordt verscheept, wordt nog steeds rip-on rip-off verplaatst: zware jongens leggen sportzakken met honderd kilo cocaïne in een container en slaan de deur dicht. Daarna halen andere criminelen in de terminal die lading er weer uit.

“We merken wel dat die manier van werken aan terrein verliest ten voordele van de smokkel in de structuur van een container. Een derde van de cocaïne wordt op die manier vervoerd. Soms zitten de drugs in de motor van een reefer-container, waarin levensmiddelen gekoeld worden getransporteerd. Zo’n lading kun je enkel ontdekken met scanners. Een vijfde van de smokkel gebeurt via de deklading van containers: in de houten paletten of in het karton dat wordt gebruikt. Maar de maffia experimenteert steeds vaker met nieuwe methodes. We hebben al ladingen aangetroffen met uitgeholde ananassen met zakjes cocaïne in. Ze mengen cocaïne in sinaasappelsapconcentraat, of ze weken kledingstukken in cocaïnebaden en laten die daarna opdrogen. We hebben ook al dierenhuiden en tapijten gevonden die in een cocaïneoplossing waren geweekt. In laboratoria halen ze de cocaïne daarna uit het concentraat of uit de kleding. In België zijn dat vaak laboratoria die ook worden gebruikt voor de productie van synthetische drugs zoals xtc.”

Herkennen scanners ook ladingen waar cocaïne in kleding wordt verwerkt?

“Ook daar moet software voor worden ontwikkeld. Een andere piste is om die ladingen op te sporen door containers te ‘besnuffelen’ met een toestel dat op de kranen in de haven wordt geplaatst. Het duurt zo’n twee tot drie minuten om een container van het schip te tillen en op een terminal te plaatsen. In die tijd kan dat toestel een pin slaan in de container, een staal nemen van de lucht, dat analyseren en het resultaat onmiddellijk doorsturen naar een centrale. Die containers zijn wekenlang onderweg en cocaïne is een organische stof: na een tijd zit dat vanzelf in de lucht. Momenteel nemen we zulke luchtstalen handmatig, maar dat kost heel veel tijd. Als we dat kunnen automatiseren, kunnen we zowat alles controleren wat hier binnenkomt.”

TYPISCH BELGISCH

Sky ECC zorgde vorig jaar voor een recordinbeslagname van 90 ton in Antwerpen. Maar de drugsmaffia herstelde zich heel snel.

“Inderdaad. Wij zagen dat die recordvangst helemaal geen gevolgen had voor het aanbod aan cocaïne. De prijzen op straat stegen niet en je kunt nu even makkelijk aan cocaïne raken als enkele jaren geleden. Politie en parket hebben met Sky ECC schitterend werk geleverd. Vorig jaar was uitzonderlijk. Die 90 ton aan inbeslagnames waren het resultaat van het afluisteren en de arrestaties van verschillende kopstukken. Je kunt dit jaar daarom beter vergelijken met 2020, toen we in totaal 60 ton in beslag namen. Nu zitten we al aan 46 ton onderschepte cocaïne en zijn we op weg naar een nieuw recordjaar.

“De ketting van drugshandel is niet doorbroken, het feest voor de criminelen blijft duren. De drugsmaffia is een veelkoppig monster dat zich makkelijk herstelt. De kopstukken die wegvielen, werden blijkbaar heel snel vervangen. Dat toont aan dat de bendes die hier aan het werk zijn, worden gecoördineerd door internationale netwerken. Op die manier kunnen ze snel schakelen en nieuwe mensen vinden.”

U bent sinds 2016 administrateur-generaal. Zag u ook hoe de cocaïnehandel zich in de afgelopen jaren van Rotterdam naar Antwerpen verplaatste?

“Het klopt dat er in Nederland een tijdlang minder vaststellingen zijn gebeurd, maar dat had ook te maken met de infiltratie van drugscriminelen in de douane. Toen die ontdekt werd, is er een heel groot onderzoek gevoerd. Intussen stijgt ook het aantal inbeslagnames in Rotterdam weer.

“Voor de drugskartels in Zuid-Amerika maakt het trouwens echt niet uit of een lading in Antwerpen dan wel in Rotterdam terechtkomt. Zij werken strategisch, op basis van de pakkans in de haven en de uiteindelijke bestemming van de drugs. De kartels zijn ook perfect op de hoogte van wat er hier gebeurt. Als wij een container selecteren voor controle, weten ze dat daar vrijwel onmiddellijk.”

U zei twee jaar geleden dat we een echt anticocaïneplan nodig hebben. Vorige week stelde justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open Vld) het Stroomplan XXL voor, de opvolger van het huidige Stroomplan, dat de drugscriminaliteit niet verminderde. Er komt een havenprocureur die de strijd tegen drugshandel in de haven van Antwerpen en de Waaslandhaven zal coördineren.

“Dat werd hoog tijd! Momenteel valt de Waaslandhaven aan de linkeroever onder het parket van Dendermonde, terwijl het Antwerpse parket verantwoordelijk is voor de haven van Antwerpen. Maar de douane doet de meeste vaststellingen van drugshandel op de linkeroever, terwijl de expertise voor de vervolging bij het Antwerpse parket zit. Wat moeten mijn medewerkers dan doen als ze een container staande houden op de snelweg op de grens van Oost-Vlaanderen en Antwerpen? Voor de ene container naar Dendermonde en voor de andere naar Antwerpen? Dat zijn echte Belgische toestanden. Als die expertise gecentraliseerd wordt bij één parket, komt dat de vervolging van drugsmisdrijven zeker ten goede.

“Maar een groot plan tegen de drugsmaffia helpt niet als je het verbruik in ons land niet probeert te verminderen. Een groot deel van de ingevoerde drugs is bestemd voor doorvoer naar andere Europese landen, maar een aanzienlijk deel blijft ook plakken en is voor de gebruikers in ons land.”

Velen vinden dat een lijntje af en toe geen kwaad kan.

“Er wordt veel te weinig aan bewustwording gedaan wanneer het over cocaïnegebruik gaat. Er zijn preventiecampagnes voor alcohol en sigaretten. Waarom dan niet voor cocaïne? De vraag is hier groot en het aanbod volgt. We wijzen vaak met de beschuldigende vinger naar Zuid-Amerika, maar zij creëren het probleem niet. In Zuid-Amerika zeiden ze tegen me: ‘Zolang jullie blijven snuiven, blijft de drugsmaffia produceren en blijft het geweld onze samenleving ontwrichten.’ Ze hebben gelijk. We moeten dringend beseffen dat er bloed hangt aan ieder lijntje coke dat wordt gesnoven, dat voor dat lijntje iedere dag mensen worden gedood.”

Houdt het u ook persoonlijk bezig?

“Ik heb drie dochters van in de 20, die zijn dat stadium wel voorbij, denk ik. Maar maak het maar mee dat je kinderen aan de drugs zitten. Aan die mensen denk ik. Daarom vraag ik ook al jaren om meer middelen, zodat we meer kunnen controleren op een manier die de kartels ook echt voelen. Want anders trekken ze zich er niets van aan. Ik heb nog vijf jaar te gaan in mijn huidige mandaat. Ik weet dat ik met slimme scanners en software ver kan raken: ik wil tijdens dit mandaat nog bijten in dat handeltje.”

Als u te hard bijt, trekken de drugshandelaars misschien naar andere Europese havens.

“Daarom ben ik ook blij dat er eindelijk een Europese reactie komt op de drugsproblematiek. Vorige maand heeft de Europese Commissie een doorlichting van de Europese havens aangekondigd. Maar Europa kan nog veel meer doen. We kunnen de Zuid-Amerikaanse landen ondersteunen door hen infrastructuur voor scanners aan te bieden, of door mensen te sturen. De Amerikanen doen dat al: zij financieren de scanners in Panama mee, waardoor ze daar veel meer in beslag kunnen nemen. Wij moeten hier dan enkel nog controleren wat er daar door de mazen van het net glipt.”

RUSSISCH JACHT

Is legalisering van de drugshandel een oplossing voor het probleem?

“(voorzichtig) Daar is al zoveel over gediscussieerd, wat valt daar nog over te zeggen? Ik denk niet dat het illegale circuit zal verdwijnen wanneer je een legaal circuit hebt. Kijk maar naar de productie en de smokkel van illegale sigaretten en alcohol. Hoewel sigaretten legaal zijn, is de markt voor illegale tabak enorm. België is behalve voor de cocaïnehandel al jaren ook een belangrijke draaischijf voor tabaksfraude.”

Die tabaksfraude is wel veel minder zichtbaar dan de drugshandel.

“Maar de omzetcijfers zijn gigantisch hoog en de laatste jaren zijn ze alleen maar gestegen. Vorig jaar hebben onze diensten bijna 280 miljoen sigaretten in beslag genomen, goed voor bijna 100 miljoen euro aan accijnzen, en daarnaast nog eens meer dan 250.000 kilo versneden tabak, goed voor zo’n 50 miljoen euro. Dit jaar zaten we eind augustus al aan 217 miljoen sigaretten. Wat de sigarettensmokkel betreft, zijn we nummer twee van Europa, na Griekenland. Wat de illegale productie ervan betreft, laten we enkel Polen voorgaan.”

Tot slot: sinds de oorlog in Oekraïne moeten jullie ook containers screenen op inbreuken op sancties tegen Rusland.

“Ik heb de indruk dat bedrijven die sancties goed naleven. We hebben tot nu toe vijftigduizend containers gecontroleerd op weg naar of afkomstig uit Rusland, en het aantal vaststellingen is beperkt. In Zeebrugge blokkeerden we in totaal achtduizend luxewagens uit China, Japan en andere landen, bedoeld voor Moskou. Tweeduizend daarvan staan daar nu nog, geblokkeerd op een parking.

“We zien ook steeds meer vermoedelijke pogingen om embargo’s te omzeilen. Rusland gebruikt daar zijn satellietlanden voor. Jammer dat we nog geen luxejacht van een Russische oligarch in beslag konden nemen. In Frankrijk en Italië heeft de douane meer geluk: daar hebben ze al meerdere boten geconfisqueerd. Even varen met het jacht van een rijke Rus, dat had ik wel zien zitten. Zeker met enkele kilo’s cocaïne aan boord. Dan hadden we dubbel prijs. (lacht)”

© Humo