Hoe saboteer je een pijpleiding op de bodem van de zee? Vijf vragen bij de lekken in Nord Stream 1 en 2

De pijpleidingen Nord Stream 1 en 2 zijn gebouwd om gas te transporteren tussen Duitsland en Rusland. Maar door de oorlog in Oekraïne is het project al maandenlang de inzet van een machtsspel tussen Rusland en Europa. Nu is er dus een nieuw probleem: er zitten drie lekken in de leidingen, één in Nord Stream 2 en twee in Nord Stream 1. Wat er precies gebeurd is, blijft voorlopig nog een mysterie. Maar er zijn steeds meer aanwijzingen dat het om sabotage zou gaan. Zelfstandig pijpleidingingenieur Filip Van den Abeele wikt en weegt de opties in "De wereld vandaag" op Radio 1. 

Nordstream 1 en 2 vormen samen een gigantisch groot project. In totaal loopt er meer dan 1.000 kilometer pijpleiding door de Baltische Zee. Hoe merk je dan snel op dat er ergens een lek zit? "De alarmbellen zijn afgegaan toen de druk in Nord Stream 2 plots begon te dalen", zegt Van den Abeele. "Dan weet je dat je ergens met een verlies zit. Daarna is hetzelfde gebeurd met Nord Stream 1." 

Maar hoe weet je waar het lek precies zit, in zo'n lange pijpleiding? "Dat was in dit geval niet zo moeilijk omdat de lekken zo groot zijn," verklaart Van den Abeele. "Ze waren zelfs zichtbaar op de radars van schepen. De Deense defensie heeft zelf ook beelden gedeeld waarop je grote vlekken op het wateroppervlak ziet. Dus de schade moet significant zijn."  

Er lijken steeds meer aanwijzingen te zijn dat iemand de pijpleidingen bewust heeft beschadigd. Volgens seismologen zijn er door meetstations explosies waargenomen rond de lekken. "Het is ook vreemd dat beide leidingen op hetzelfde moment schade hebben opgelopen", merkt Van den Abeele op. "Die zijn normaal gezien gebouwd om zonder problemen jaren mee te gaan." 

Maar tegelijk heeft Van den Abeele bedenkingen bij een mogelijke sabotagepoging. Bijvoorbeeld bij de praktische kant. "Je moet toch al van goede huize zijn om zo'n operatie op poten te zetten zonder opgemerkt te worden," waarschuwt Van den Abeele. "Op de plekken waar de pijpleiding minder diep in het water ligt, is er camerabewaking voorzien. Dus dat maakt saboteren niet eenvoudig."

Daarnaast vraagt Van den Abeele zich ook af wie hier dan achter zou kunnen zitten. "De Russen zelf lijkt me onwaarschijnlijk", zegt hij. "Die hebben 10 miljard dollar geïnvesteerd in de pijpleiding én ze kunnen de kraan ook gewoon dichtdraaien als ze dat willen."

Energie-experte Moniek De Jong wijst op de timing van de sabotage, op de dag van de opening van de zogenoemde Baltic pipeline, tussen Noorwegen en Polen. "Het kan ook een dreigement van Rusland zijn, om te tonen dat ze iets gelijkaardigs kunnen doen op andere plaatsen in de Oostzee, bij de Baltic pipeline", zegt De Jong in "Terzake". "Het is zeker niet iets dat per ongeluk is gebeurd."

Zijn er dan nog andere verklaringen mogelijk voor de lekken in de Nord Stream 1 en 2? "Op de plek waar de lekken zijn vastgesteld, is het water iets minder diep. Dat betekent dat er wellicht veel gevist wordt in de buurt", duidt Van den Abeele. "Het gebeurt vaker dat vissers pijpleidingen beschadigen met het anker van hun schip. Dus die piste zou ik toch ook nog niet helemaal van tafel vegen." 

Door de oorlog in Oekraïne was zowel Nord Stream 1 als 2 niet operationeel op dit moment. Nord Stream 1 werd eind augustus stilgelegd. Nord Stream 2 is door wat er in Oekraïne gebeurd is, zelfs nooit in gebruik genomen.

Waarom zat er dan toch gas in de leidingen? "Dat is om een puur praktische reden", benadrukt Van den Abeele. "Doordat de pijpleidingen onder water liggen, zorgt het zeewater voor een grote druk langs de buitenkant. Als je de leidingen leeg laat, zullen die na een tijdje indeuken zoals een blikje cola. Maar door ze te vullen met gas, bied je van binnenuit weerwerk om dat te voorkomen. De pijpleidingen worden nu eigenlijk uitgebaat als drukvaten." 

De uitbater Nord Stream 2 AG spreekt zelf van "ongekende schade" aan de pijpleidingen. Betekent dat dat de pijpleidingen maandenlang zullen stil liggen? "Het voordeel is dat het water op de plek van de schade niet te diep is", nuanceert Van den Abeele. "Dat betekent dat je er duikers naartoe kan sturen. Dat maakt het technisch gezien een minder grote uitdaging." 

De uitdaging zal volgens Van den Abeele eerder op politiek vlak liggen. Door de oorlog in Oekraïne is er al discussie geweest tussen Rusland en Duitsland over het onderhoud van de pijpleidingen. "In elk geval zal het enkele weken of maanden duren voor de lekken hersteld kunnen worden, want mogelijk zal je hele stukken moeten vervangen", besluit Van den Abeele.

"Dit is een signaal dat de gasinfrastructuur heel kwetsbaar is als er sabotage wordt gepleegd", stelt Moniek De Jong vast.