Nieuwe schandalen in het poker en de vissport bewijzen: valsspelen is van alle tijden, en van elke sport

In de wondere wereld van het sportvissen lachen ze niet met valsspelers, toont een viraal filmpje vanop een Amerikaans toernooi. Twee veelwinnaars leken ook nu weer de 30.000 dollar prijzengeld aan de haak te slaan. Alleen, wanneer een jurylid tijdens het wegen een gevangen vis aansnijdt, blijkt die loden gewichten te bevatten. Wat volgt is consternatie, woede en vooral ongeloof bij de omstanders: ‘You were the f*cking champ, dude.’ Toch niet zo’n waardige kampioenen, blijkt nu.

Wie fraude in de sport zegt, denkt doorgaans aan het Festina-schandaal of de Tour-winsten van Lance Armstrong, aan Operatie Propere Handen of ‘gokchinees’ Zheyun Ye. Niet aan schaken. En al zeker niet aan sportvissen.

Toch gingen beelden van die laatste twee sporten de wereld rond. Intussen heeft de internationale schaakbond FIDE een officieel onderzoek ingesteld naar de beschuldigingen van wereldkampioen Magnus Carlsen aan het adres van de 19-jarige Hans Niemann, die volgens waarnemers wel érg snel aansluiting vond bij de wereldtop. Eenzelfde verhaal in de pokerwereld, na ophef in het Hustler Casino in Los Angeles. Het casino onderzoekt er een onwaarschijnlijke call die de meest doorwinterde pokerspeler nooit zou maken, maar wel 130.000 dollar opleverde.

Volgens professor sportmanagement Bram Constandt (UGent), die vanuit het PrOFS-project onderzoek doet naar fraude in de sport, focussen we doorgaans op “de meest gecommercialiseerde sporten, waar veel belangen en geld mee gemoeid zijn”. Het ironische is: hoe professioneler een sport is, hoe sterker de mechanismen om bedrog op te sporen, en hoe sterker die sport dus met bedrog in verband wordt gebracht.

“Maar geen enkele sport en geen enkel niveau is veilig voor valsspelers”, stelt Constandt. Voorbeelden genoeg dus uit het heden, en ook uit het verleden: van marathonlopers die een stuk van het parcours overslaan tot bridgespelers die - ondanks een houten tussenschot - signalen doorgeven. In videogames gebruiken valsspelers software om zich te laten assisteren, en op Strava hangen fietsers aan de wagendeur om toch maar King of the Mountain te zijn.

MRI-scans

Eerst en vooral moet je natuurlijk kúnnen valsspelen. Maar vanwaar die drang om het ook effectief te doen? Geld, lijkt het makkelijke antwoord. “Terwijl de motivatie ook heel anders getint kan zijn, zeker op lagere niveaus: promotie forceren, degradatie vermijden, of gewoon een sterke reputatie opbouwen”, zegt Constandt.

Het lijkt, zeker op professioneel niveau, nochtans een gigantisch risico. Denk maar aan Femke Van den Driessche, die tijdens het WK veldrijden in Zolder op 19-jarige leeftijd betrapt werd op een motortje in haar fiets en zes jaar geschorst werd. Eind 2021 verliep haar schorsing, maar sindsdien is ze in geen velden en wegen te bespeuren.

De psyche van de sporter speelt sowieso een rol. Zo blijkt uit onderzoek dat ego-georiënteerde sporters, die hun prestaties vooral linken aan aangeboren talent en sterk gefocust zijn op ‘beter zijn dan de rest’, doorgaans een minder goed werkend moreel kompas hebben dan taak-georiënteerde sporters, die vooral zelfontwikkeling vooropstellen. Omgevingsfactoren, zoals externe druk, kunnen uiteraard ook een rol spelen, of opvoeding: in een bevraging uit 2012 bij tweeduizend ouders gaf een derde van hen toe dat ze het door de vingers zien wanneer hun spruit valsspeelt.

Nederlandse onderzoekers zagen dan weer bij MRI-scans hoe sommige hersengebieden tijdens een spel sterker geactiveerd werden bij bedriegers. Dat zou tot de conclusie kunnen leiden dat sommige mensen in de kern immoreel zijn, en andere moreel.

Maar wie valsspeelt, is erg afhankelijk van situatie tot situatie. Zo stelt Jack Lesyk (Ohio Center for Sports Psychology) dat een fervent belastingontduiker tijdens het sporten een piekfijne deontologie kan aanhouden, en vice versa. Bovendien is er zoiets als een sportcultuur: het op een akkoordje gooien met een tegenstander om te beslissen over winst of verlies, is bijvoorbeeld erg genormaliseerd in het wielrennen, stelt het Belgische PrOFS-onderzoek.

Sponsors

Die ambiguïteit is trouwens ook bij het publiek te bespeuren. Enerzijds wordt bedrog binnen de publieke opinie sterk veroordeeld, anderzijds smult het internet van smeuïge schandaaltjes zoals in het schaken of sportvissen, sporten die anders niet op het netvlies van de wereld vallen.

De schade kan nochtans groot zijn. In de eerste eeuw na Christus raakten de Olympische Spelen hun imago van zuiverheid kwijt, toen keizer Nero eigenhandig deelnam aan het wagenrennen - en won. In de jaren 2000 keerden trouwe sponsors en Duitse zenders het wielrennen de rug toe na de niet-aflatende stroom aan dopingschandalen.

“Al is onderzoek niet eenduidig wat de impact betreft op het vertrouwen van sponsors”, zegt Constandt. En de impact op het vertrouwen van het publiek? Opnieuw de paradox, zo blijkt uit Brits onderzoek. “Het is een beetje cynisch, maar bedrog tast de bereidwilligheid om te kijken niet echt aan, omdat valsspelen vaak als de norm wordt gezien. Daardoor zijn mensen niet makkelijk te ontgoochelen.”

Geef ze eens ongelijk, trouwens: uit onderzoek blijkt dat 90 procent van de fraudegevallen in de sport nooit het licht ziet.