‘Bolsonaro hoeft op dit moment geen ‘fraude’ te roepen, hij heeft veel om tevreden over te zijn’: onze journalist in Brazilië

Dag Joost, Bolsonaro deed het in het stemhokje veel beter dan verwacht. Hoe kan dat?

“Ik sprak gisteravond een Lula-stemmer, die het aan de zogeheten ‘voto envergonhado’ weet, de beschaamde stem. Dat is een stem waar je niet voor durft uit te komen, maar die je in de beschutting van het stemhokje wel uitbrengt. Dat zijn dus geen geharnaste Bolsonaro-aanhangers, maar eerder twijfelaars die uiteindelijk bij Bolsonaro uitkomen. Toen zijn populariteitscijfers daalden in de pandemie, was de overtuiging dat hij alleen nog kon rekenen op de echte, overtuigde aanhangers, maar zondag zagen we dat hij nog steeds brede steun geniet.

“Daarnaast is de afkeer van Lula blijkbaar ook groter dan de peilingen voorspelden. Toen zijn veroordeling wegens corruptie vorig jaar ongedaan werd gemaakt en hij terugkeerde op het politieke toneel, wist iedereen zeker dat hij de man was die Bolsonaro ging verslaan. Hij heeft Brazilië eerder met veel succes geregeerd, maar het grote corruptieonderzoek van het vorige decennium, waarin ook grootschalige corruptie binnen zijn partij PT naar voren kwam, lijkt nog steeds aan hem te kleven.”

De tweede ronde vindt plaats op 30 oktober. Waar ga jij de komende tijd in de campagne op letten?

“Het zal draaien om de stemmers van de kandidaten die de tweede ronde niet haalden, 8,5 procent van het totaal. De ogen zijn in het bijzonder gericht op twee kandidaten: Simone Tebet en Ciro Gomes, die opgeteld ongeveer 7 procent van de stemmen behaalden. Vooral bij Tebet, een centrumkandidaat, is het de vraag of zij haar steun gaat uitspreken voor Lula. Het zou goed kunnen dat zij nu contact zoekt met het kamp-Lula om in de volgende regering een mooie ministerspost te krijgen in ruil voor een oproep aan haar kiezers om over te stappen naar Lula.

“Tebet en Gomes kunnen de race dus bepalen. Ze hebben zondagavond gezegd dat ze zich gaan beraden en binnen enkele dagen met een statement komen. Uiteraard moet op 30 oktober blijken waar hun kiezers terecht komen, met of zonder stemadvies. De verwachting is dat toch zeker een deel van die centrumkiezers naar Lula overstapt, misschien heeft hij daar al genoeg aan om de meerderheid te krijgen.

“Het campagneteam van Lula kwam maandag alweer bijeen. Hij beloofde om verder te gaan met waar hij het afgelopen jaar al mee bezig was: een zo breed mogelijke coalitie bouwen met ook centrum- en rechtse politici, het bedrijfsleven, de kerk, groepen die niet van nature tot zijn aanhang behoren. Hij heeft die brede coalitie ook nodig, want Bolsonaro is een taaie tegenstander gebleken.”

Bolsonaro zei eerder dat er sprake zou zijn van fraude als hij niet in de eerste ronde won. Heeft hij zich daar opnieuw over uitgelaten?

“Nee, dat niet. Dat hoeft ook niet: hij heeft veel om tevreden over te zijn. Zoals hij zelf zei: ‘We hebben gewonnen van de leugens’. Hij heeft bewezen dat de peilingen er flink naast zaten. Hij hoeft dus niet nu al die troefkaart te spelen waar hij al maanden mee dreigt.

“Ik denk daarom niet dat Bolsonaro al voor de tweede ronde nog veel extremere dingen gaat zeggen. Maar als hij straks verliest, is het de vraag of we een VS-achtig scenario krijgen waarbij de zittende president de uitslag ontkent, roept dat er fraude is gepleegd en impliciet of expliciet zijn aanhangers tot actie aanspoort.

“Er hangt al langer een donkere wolk van dreigend politiek geweld boven de verkiezingen. Die blijft voorlopig. Bolsonaro staat inmiddels bekend om zijn opruiende taal en zijn insinuaties van fraude. Hij heeft zelfs gezegd dat hij óf de verkiezingen wint, óf sterft, óf naar de gevangenis gaat. En die laatste optie sloot hij vervolgens uit. Hij is voortdurend op ramkoers met iedereen en inspireert zijn aanhangers met zijn oorlogstaal ook tot actie. Inmiddels hebben zijn supporters al drie Lula-aanhangers vermoord.

“De grote vraag is: hoezeer gaat die spanning verder oplopen nu de race nog spannender is geworden? En waar gaat dat toe leiden? Welke bommetjes kunnen er nog afgaan?”