Direct naar artikelinhoud
Vijf vragenProtest in Iran

Aanhoudende protesten doen Iraans regime wankelen: ‘Ik denk dat het spannend wordt’

De Iraanse protesten krijgen inmiddels ook weerklank in heel wat andere landen. Onder meer in Istanbul was er afgelopen weekend een grote betoging.Beeld Getty Images

Al wekenlang rolt er een golf van protesten over Iran na de dood van de 22-jarige Mahsa Amini. Het regime slaat hard terug, maar komt zelf meer en meer onder druk te staan. ‘Ik denk dat het spannend wordt.’

Wie was Mahsa Amini?

Even terugspoelen naar 13 september, toen de Iraanse zedenpolitie Mahsa Amini arresteerde. De politie tikte haar op de vingers, omdat ze niet in orde was met de voorschriften voor het dragen van de hidjab. Haar broer, die bij haar was, kreeg van de politie te horen dat ze een ‘briefing’ zou krijgen en dan mocht beschikken. Drie dagen later was Amini dood.

De politie zou haar al in het busje op weg naar de gevangenis vernederd hebben. Ze werd ook zo hard geslagen dat ze op het politiekantoor het bewustzijn verloor. Amini werd uiteindelijk overgebracht naar het ziekenhuis, waar ze twee dagen in een coma lag. Volgens medische scans, die naderhand zijn uitgelekt, had ze onder meer een schedelbreuk opgelopen. Die scans weerspreken dus de officiële uitleg van de Iraanse politie dat de vrouw stierf aan een hartaanval.

Waarom deinen de protesten zo snel uit?

De dood van Amini is een gebeurtenis waar volgens Peyman Jafari, historicus aan het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis, een aantal zaken in samenkomen. “De Iraanse president Ebraim Raisi wil zijn conservatisme tonen, waardoor de zedenpolitie de laatste tijd strenger is gaan optreden”, zegt Jafari. “Met dit soort incidenten als gevolg.”

Het overdreven geweld tegen een weerloze jonge vrouw was voor veel Iraniërs dus de druppel. Vrouwen protesteerden door openlijk hun hidjab af te gooien of hun haar af te knippen. Ook veel mannen sloten zich aan bij de protesten: velen herkenden volgens Jafari hun zus of hun moeder in Amini. Overal in Iran trokken mensen de straat op onder de leuze ‘Vrouwen. Leven. Vrijheid’. Dit weekend waren er ook betogingen in heel wat grote steden zoals Parijs, Londen en New York.

Wat eisen de betogers precies?

“De leuze toont aan dat de protesten over meer gaan dan enkel de dood van Amini”, zegt Jafari. “Jongeren komen op straat omdat ze een einde willen maken aan alle sociale beperkingen. Ze willen maatschappelijke veranderingen en zijn niet meer trouw aan de ideologie van de staat.”

Het Iraanse regime legt jongeren een aantal verboden op die in westerse ogen absurd zijn. Zo mogen jongens en meisjes niet samen dansen en worden films of boeken gecensureerd. De discriminatie tegen vrouwen gaat ook veel verder dan kledingvoorschriften. Vrouwen moeten bijvoorbeeld de toestemming hebben van een mannelijke ‘hoeder’ voor ze een operatie kunnen ondergaan.

De betogers eisen dus meer vrijheid, maar ook een beter leven. Door slecht bestuur en internationale sancties ligt de Iraanse economie op apegapen. “De inflatie bedraagt meer dan 52 procent en de werkloosheid is flink opgelopen", zegt Jafari.

Hoe reageert de overheid?

Het regime in Teheran probeert de betogingen de kop in te drukken met zware repressie. Filmpjes die op sociale media circuleren, tonen hoe de oproerpolitie slaags geraakte met studenten op de campus van de Teheraanse Sharif Universiteit. De politie vuurde traangasgranaten af om de studenten uiteen te drijven en in een van de filmpjes waren op de achtergrond ook schoten te horen.

Amnesty International deed onderzoek naar het politiegeweld en stelde vast dat de Iraanse politie al scherpe munitie heeft gebruikt om op de betogers te schieten. De agenten zouden ook metalen hagelballetjes afvuren. Die zijn op zich niet dodelijk maar omdat de politie ze ook van dichtbij afschiet, hebben ze toch al het leven gekost aan een aantal demonstranten.

Raha Bahreini, een mensenrechtenadvocate van Amnesty, vertelde erover aan The Guardian. “Op basis van camera’s met gezichtsherkenning hebben de veiligheidsdiensten al mensen geïdentificeerd die aan de protesten hebben deelgenomen”, zegt Bahreini. Volgens haar zijn er nadien gewelddadige razzia’s geweest, waarbij de politie de deelnemers arresteerde.

Hoeveel betogers er tijdens de protesten al zijn omgekomen, is niet precies geweten. De staatstelevisie sprak vorige week van 41 doden - onder wie ook politiemensen. Volgens de ngo Iran Human Rights zijn er al minstens 133 doden gevallen.

Wankelt het regime?

Ondanks de hoge dodentol gaan de protesten niet liggen. Integendeel, het lijkt erop dat de gewelddadige politieaanpak meer olie op het vuur gooit. Als het van studenten afhangt, moeten de geestelijke leiders alleszins weg. “Onafhankelijkheid, vrijheid, dood aan Khamenei”, scandeerden ze. Dat jongeren luidop om de dood van de opperste leider vragen, is ook niet nieuw. Ook begin dit jaar weerklonken er al dergelijke leuzen.

In het land zijn er de voorbije jaren al meerdere keren grote protesten geweest. Water- of stroomtekorten vormden dan de aanleiding om de straat op te gaan en hervorming richting meer democratie te eisen. Het gebruikelijke antwoord was dan om het internet uit te schakelen, zodat de ordediensten van de informatie-blackout gebruik konden maken om de protesten hardhandig neer te slaan.

Alleen lijkt dat steeds minder goed te lukken. “Voor het regime blijft het mogelijk om de protesten de kop in te drukken, omdat er geen scheuren zijn binnen het leger, het veiligheidsapparaat of binnen de politieke elite”, zegt Jafari. “Maar ik denk wel dat het spannend wordt. Jongeren accepteren niet meer dat één man, Khamenei, en zijn oude geestelijken het voor het zeggen hebben.”

Ook in Istanbul knippen sommige vrouwen symbolisch hun haar af uit protest.Beeld Getty Images