Elvire liet alle hoop varen dat ze haar kinderen ooit nog zal zien: ‘Daarom vroeg ik euthanasie aan’

Drie jaar inmiddels moet Wendy (46) haar zoon missen. “Na jaren misbruikt en gemanipuleerd te worden, wou ik mijn kind en mijzelf beschermen tegen het gedrag van mijn ex, dus vroeg ik in 2013 de scheiding aan. Sindsdien heeft hij elk moment aangegrepen om onze zoon te manipuleren. Ik stal zogezegd van hem, loog, hield me niet aan afspraken en over alles maakte hij ruzie. Hoewel mijn ex amper naar zijn zoon omkijkt, gelooft hij hem en wil hij met mij niets meer te maken hebben.”

Vooral bij herinneringen of tijdens de feestdagen is het gemis groot. “Ik kan het nog steeds niet vatten dat ik mijn jongen, die ondertussen 15 jaar is, niet meer zie. Toch is en blijft hij mijn zoon, het mooiste geschenk dat ik ooit kreeg. Ik tel de dagen af om hem opnieuw in mijn armen te sluiten, ook al duurt dat nog tien jaar. Ik zal altijd van hem blijven houden.”

De vzw Samen staan we sterk OVS houdt zich met deze situaties dagelijks bezig. Zij informeren rond conflictueus ouderschap, contactbreuken tussen ouder(s) en kind(-eren), grootouder(s) en kleinkind(-eren) en verbroken familieverbanden. Om bruggen te bouwen tussen alle betrokkenen in deze problematiek en een positief-constructieve bijdrage te leveren, organiseerde de vzw afgelopen maand een congres rond conflictueus ouderschap met experts en lotgenoten.

“Allereerst is het van essentieel belang dat de term ‘ouderverstoting’ niet te pas en te onpas gebruikt wordt”, vertelt Eva Verween (46), therapeute en coach bij Elpida, een praktijk die werkt rond trauma en angst. “Er heerst daar in de maatschappij bijzonder veel verwarring rond, zowel bij ouders, (volwassen) kinderen als instanties zoals het gerecht en de hulpverlening.”

Daar heeft ze een punt, want wanneer kunnen we eigenlijk spreken van ouderverstoting?

Volgens verschillende onderzoekers hebben we het over ouderverstoting wanneer een kind plots een onredelijke afkeer ontwikkelt voor een van beide ouders of contact weigert met een ouder. Bovendien moet er sprake zijn van een kind en ouder die daarvoor een warme, liefdevolle relatie hadden; bij mishandeling, misbruik en verwaarlozing geldt de term dus niet.

Vervolgens kunnen we een onderscheid maken tussen twee varianten: enerzijds zien we bij zuivere ouderverstoting een ouder die het kind tegen de andere ouder opzet. Anderzijds bestaat er de hybride variant, waarbij beide ouders dergelijk verstotend gedrag stellen en er een waaier aan mogelijke factoren meespeelt. Het kind wordt bij zuivere ouderverstoting gemanipuleerd en gebrainwasht, bijna altijd na een scheiding tussen de ouders. Hierbij wordt het kind als wapen ingezet tegen de andere ouder. Soms zelfs bij uitbreiding de hele kant van de familie. En dat kan erg ver gaan. Zelfs de huisdieren van de kant van de ouder die verstoten wordt, kunnen met diezelfde negatieve bril bekeken worden.

Elvire (59) vertelt dat dat haar ook overkwam. “Mijn ex-man haalde mij dagelijks geestelijk onderuit. Ik was niks, ik kon niks, ik was lelijk, er was niets goeds aan mij en als mensen aan hem vroegen waarom we getrouwd waren, antwoordde hij dat hij nog hoop had, maar dat ik een hopeloos geval was. Het laatste jaar van mijn huwelijk kwam ik in een zware depressie terecht en van die periode heeft hij misbruik gemaakt om mijn kinderen zeer zwaar te manipuleren zodat ze geen contact meer met mij wensten.”

Elvire legt uit dat de kinderen initieel haar kant kozen toen ze aan de kersttafel zei dat ze wou scheiden. Tot dan, zegt ze, werkte haar ex-man elke dag en was zij huisvrouw want hij wou niet dat ze werkte. “Toen we voor de rechtbank moesten komen, vroeg de rechter me of de kinderen gehoord mochten worden. Als moederkloek had ik daar absoluut geen probleem mee. Toch oordeelde de rechter dat ik het huis moest verlaten en dat het hoederecht naar mijn ex ging. Ik werd dakloos en kwam in de psychiatrie terecht. Mijn ex-man maakte de kinderen van alles wijs, bijvoorbeeld dat ik loog en nooit wou werken. Ze geloofden hem en ik kreeg ze sindsdien niet meer te zien, wat ik ook probeerde.”

Hoe kan het dat moeders of vaders plots hun kinderen niet meer mogen zien? Dat het proces van een echtscheiding in Vlaanderen vaak nog moeilijk ligt, staat buiten kijf. Hoewel we in 2020 iets minder echtscheidingen kenden als in 2021, blijft het echtscheidingspercentage constant: vier op de tien huwelijken eindigen in een scheiding. Uit twee prevalentieonderzoeken zou blijken dat 5 à 6 procent van de echtscheidingen resulteren in een matige of ernstige vorm van ouderverstoting. Maar over dat cijfer twisten onderzoekers. Het materiaal dat voorhanden is, is gedateerd en nieuw onderzoek is volgens hen dringend nodig. Dat er steeds meer vaders en moeders zijn van wie de kinderen gemanipuleerd worden door de ex-partner, staat volgens hen buiten kijf.

“Bij het parket komen er op een gemiddelde dag 42 klachten binnen wegens het niet-naleven van de omgangsregeling, maar de meeste van die klachten worden geseponeerd”, voegt Eva Verween toe. “In 2016 leidde zelfs maar 0,74 procent van de klachten tot een veroordeling. Er staan strafrechtelijke straffen op het niet-naleven van de omgangsregeling, maar die zijn duidelijk dode letter. Er wordt zo een heel verkeerd signaal gegeven aan ouders die de regeling niet naleven.” Volgens Verween is er ook nog steeds te veel onduidelijkheid over de correcte definitie van ouderverstoting bij de betrokken instanties, en rechters schuwen volgens haar de term omdat men niet wil stigmatiseren of polariseren.

“Echtscheidingen en familiezaken worden behandeld door een familierechter”, legt Yolande Nachtegaele (59), voormalig jeugdrechter en auteur van het boek Coaching for justice, uit. “De familierechter oordeelt en spreekt een vonnis uit. Daarbij worden voorlopige maatregelen bepaald voor tijdens de echtscheidingsprocedure, of definitieve beslissingen genomen voor erna. Dat betreft het ouderlijk gezag, het verblijf en de hoede en het onderhoud van de kinderen, naast allerlei regelingen tussen de ex-partners. Bij conflictueus ouderschap - in de rechtbank spreken we niet van ouderverstoting - hebben vaak beide ouders gemeenschappelijk ouderlijk gezag en is er een bezoekregeling bepaald. De familierechter luistert bovendien ook naar het kind, maar enkel om zich ervan te verzekeren dat de persoonlijke ontwikkeling niet geschaad wordt door het geschil van de ouders.”

Als dat wel zo is, wordt het parket ingeschakeld om een vordering te stellen voor de jeugdrechter. Bij de jeugdrechtbank zijn de ouders niet de twee partijen die tegenover elkaar staan maar gaat het over de persoonlijke ontwikkeling van het kind die in gevaar komt. De jeugdrechter gaat de functie van de ouders innemen en moet ervoor zorgen dat er weer een veilig en stabiel contact is tussen kind en ouders. Helaas laat een doorverwijzing naar de jeugdrechtbank vaak nog veel te lang op zich wachten en blijven te veel zaken bij de familierechtbank, die daar eigenlijk niet meer horen.

Bart (48) vertelt hoe hij zo een jarenlange strijd met de moeder van zijn kind Matteo*, nu 22 jaar, voerde. “Toen mijn ex het, na vele pv’s en aanmaningen van de politie, te bont had gemaakt door mij samen met haar vader en nieuwe partner aan te vallen, gaf de rechter van de familierechtbank enkel een berisping. Ook stuurde hij aan op bemiddeling, maar in de praktijk behield mijn ex gewoon vrij spel. Op mijn verzoek werd een maatschappelijk onderzoek uitgevoerd dat een opvoedingsprobleem bij de moeder toonde. Hierop werd het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg ingeschakeld. Maanden gaan voorbij voor zo’n familieverslag op de jeugdrechtbank terechtkomt. Ondertussen hield zij zich niet aan de regels en zag ik Matteo een uur om de twee weken. Vijf jaar heb ik gevochten. Ik was 10.000 euro kwijt aan advocatenkosten en stond nergens. Er kwam geen schot in de omgangsregeling en de rechters konden niets doen. Het heeft soms niet veel gescheeld of ik reed me te pletter tegen een boom. Ik zal hem altijd missen en doe dat nog steeds. Maar het grootste slachtoffer hiervan is mijn kind, hij moet de emotionele gevolgen dragen.”

Voor de ouder die aan de kant gedreven wordt en vervolgens zijn/haar kinderen niet meer ziet, kan dit verregaande gevolgen hebben. “De uitzichtloosheid en de machteloosheid die zij meemaken, zorgt ervoor dat ze zoveel toxische stress en trauma meemaken dat ze vaak langdurig en ernstig ziek worden, financieel ten onder gaan aan procedures en soms zelfs euthanasie aanvragen wegens ondraaglijk lijden of suïcide plegen”, zegt Verween.

Elvire heeft bijvoorbeeld alle hoop laten varen dat ze haar kinderen ooit nog zal zien.

“Ik ben opgenomen in de psychiatrie na een lange periode van dakloosheid omdat ik met zelfmoordgedachten kampte. Ik probeerde nadien mijn leven op de rails te krijgen, maar dagen zoals Kerstmis of Nieuwjaar lieten me telkens weer instorten. Zo pendelde ik van verdriet altijd maar tussen mijn werk en de ziekenkas. Nadat ik een sms’je had gekregen van mijn oudste dochter waarin ze zei dat ze een aantal weken zwanger was en ik mijn kleinkind nooit te zien zou krijgen, zakte ik in. Twee jaar verbleef ik daarna weer in de psychiatrie. Ik heb geen hoop meer dat het nog goedkomt en daarom vroeg ik euthanasie aan. Ik kan niet meer leven met dit verdriet, al twintig jaar leef ik in een hel. Mijn kinderen zijn ondertussen al 39, 34 en 31 jaar. Nu gaan ze ook geen contact meer zoeken. Het mag stoppen.”

De vrouw vertelt hoe ze jarenlang gevochten heeft voor haar kinderen, maar het geen nut heeft gehad. Ze probeert al jaren contact te maken, zonder enig resultaat. Volgens haar zijn haar kinderen het grootste slachtoffer van de hele situatie. Parketmagistraat Ine Van Wymersch schreef zelfs haar verhaal op in het boek Als je wieg op drijfzand staat.

“We moeten ervan uitgaan dat een kind dat een ouder verstoot, het slachtoffer is van kindermishandeling”, zegt Olivier Vanhaelen (51), gerechtsdeskundige. Hij legt uit dat een kind meestal de zwakste ouder zal beschermen, juist vanuit emotionele mishandeling. Als ouder bijvoorbeeld tegen je kind zeggen dat het gemist zal worden en niet alleen wil zijn, is misschien niet zo goed voor het kind wanneer het naar de andere ouder moet gaan. Voor het kind wordt het daardoor normaal om te reageren dat hij/zij niet naar de andere ouder wil en de ‘zwakst emotionele ouder’ vooropplaatst. “Doordat de zaak veel te lang bij de familierechter zit, loopt het zo vaak fout. Terwijl de jeugdrechter net meer kan doen. Die kan in gesprek gaan met beide ouders en kan daarbij het kind ook voor drie maanden in een instelling ter observatie plaatsen”, voegt Nachtegaele toe.

Maar, in sommige gevallen komt het nog wél goed en herstelt het contact zich tussen een ouder en kind na een aantal jaren, zoals bij Dorien.

Toen Dorien (32) zelf het huis uit wou, was dat de optie die ze kreeg van de jeugdrechter, vertelt ze: “Mijn biologische vader en moeder scheidden toen ik drie was. Ik heb een hele tijd geen contact gehad met mijn vader en met mijn moeder, die zelf het contact afhield. Zij was ondertussen al lang samen met mijn stiefvader, die te veel dronk. Onze gezinssituatie was niet leefbaar en na een ruzie met mijn stiefvader besloot ik om het huis te verlaten en bij mijn vriendje te blijven. Ik gaf mezelf ook aan bij de politie zodat ze wisten waar ik zat en uiteindelijk zorgde dat ervoor dat ik voor de jeugdrechter kwam. Die plaatste mij in een instelling. Nadien werd ik opnieuw bij mijn mama geplaatst maar dat werkte niet. Ze dwong me om te verhuizen naar mijn vader en zo kreeg ik voor het eerst echt rust. Ik bleef daar wonen tot ik mijn school afmaakte, ging samenwonen met mijn toenmalige vriend en kreeg kindjes. Vanaf toen ging het contact met mijn moeder stelselmatig beter maar dat heeft wel heel veel tijd gekost om dat een plaats te kunnen geven. Ik ben daar ook voor in therapie gegaan. Het heeft jaren geduurd, maar met veel wilskracht en omwegen heb ik nu wel een goede band met mijn moeder.”

Redactionele noot: de focus van dit artikel ligt op de problematiek van ouderverstoting, eerder dan op de specifieke omstandigheden die tot ouderverstoting hebben geleid bij de getuigen in dit stuk. Net omdat we beseffen dat al deze getuigen een verhaal vanuit hun eigen perspectief vertellen en omdat woord-wederwoord in deze context niet toegepast kan worden, hebben we geen achternamen meegegeven. De namen met een * zijn gefingeerd om de anonimiteit van deze personen te garanderen.