Direct naar artikelinhoud
AchtergrondOekraïne

‘Russische fascisten, maak jullie borst maar nat’: dit zijn de Oekraïense partizanen

Russische soldaten in Melitopol, een van deze steden waar de partizanen actief zijn.Beeld AP

Het Oekraïense leger rukt langzaam op in het door de Russen bezette zuiden. Het krijgt daarbij hulp van partizanen achter vijandelijke linies. Wat weten we over de partizanenstrijd?

en

Wie zijn de partizanen?

Oekraïense verzetsstrijders in bezet gebied. Terwijl het Oekraïense leger strijd levert aan het front, vallen partizanen het Russische leger in de rug aan. Sommigen werken alleen of in vriendengroepen, andere partizanen maken deel uit van een grotere ondergrondse verzetsgroep. Ze opereren in het diepste geheim en worden soms aangestuurd door Oekraïense militairen die net aan de andere kant van het front zitten. Partizanen camoufleren zich soms als aanhangers van de bezetters. Russische militaire bloggers meldden dinsdag dat Oekraïense partizanen hun auto’s beschilderen met symbolen van het Russische leger, zoals ‘V’ of ‘Z’, om niet op te vallen.

Naast deze burgers zijn er ook sabotage-eenheden van de Oekraïense strijdkrachten actief in door Rusland bezet gebied. Vermoed wordt dat zij verantwoordelijk waren voor een aantal verwoestende aanslagen, zoals in augustus op het militaire vliegveld Saki op de Krim. Daarbij verloor Rusland ongeveer tien gevechtsvliegtuigen.

Wat zijn de wortels van de partizanenstrijd?

De Oekraïense partizanenstrijd heeft een lange traditie. In de Tweede Wereldoorlog vocht het nationalistische opstandelingenleger Oepa tegen allerlei legers dat het zag als bezetters: Polen, Duitsers en Sovjets. Deze partizanen hebben aan die tijd een controversieel imago overgehouden, omdat ze ook meevochten met de Duitsers. Rusland gebruikt die dubieuze erfenis als bewijs dat er ‘nazi’s’ aan de macht zijn in Kiev. Sommige nationalisten zetten hun strijd door tot enkele jaren na de dood van Stalin.

Hoe gaan partizanen in bezet gebied te werk?

De Oekraïense regering moedigt verzetsstrijders aan en verspreidt een digitale handleiding voor burgers in bezet gebied. In de handleiding geeft het ministerie van Defensie voorbeelden van verzetsactiviteiten die burgers kunnen ondernemen: voedsel vergiftigen, banden van legervoertuigen lekprikken, brand stichten bij pakhuizen.

Het leger geeft ook tips voor minder riskante acties om de bezetters te ontregelen: ambtenaren kunnen opzettelijk fouten maken in documenten, apothekers kunnen verkeerde pillen meegeven aan militairen en burgers kunnen militairen de verkeerde kant opsturen. ‘Maar wees voorzichtig’, stelt het Nationale Verzetscentrum, een website van het Oekraïense ministerie van Defensie. ‘Verwijder deze handleiding onmiddellijk na lezen of verstop het op je apparaat.’

Een aanplakbiljet in bezet gebied waarschuwt Russische militairen dat ze ieder moment aangevallen kunnen worden.Beeld Oekraïens ministerie van Defensie

Hoe succesvol zijn de partizanen?

Er is veel onduidelijk over de exacte aard van de acties. De meest onschuldige vorm is het verspreiden van pamfletten, waarin de bezetters met de dood worden bedreigd. ‘Russische fascisten, maak jullie borst maar nat’, staat er op een aanplakbiljet in Cherson. ‘De partizanen zijn naar je op jacht.’

De afgelopen maanden zijn er tientallen aanslagen geweest waarmee door Moskou benoemde bestuurders werden gedood. Soms gebeurde dat met autobommen, soms met zwaardere wapens. Vorige week werd de nog maar net benoemde plaatsvervangend gouverneur van de regio Cherson met een raket gedood. Dat duidt erop dat plaatselijke partizanen informatie hebben doorgegeven over zijn verblijfplaats aan het Oekraïense leger.

Partizanen richten zich ook op de Russische aanvoerlijnen. In mei lieten ze bij de bezette stad Melitopol een bom afgaan onder een gepantserde trein van het Russische leger. In de regio Zaporizja bliezen ze een spoorbrug op. Het ondergrondse Partizanenleger van Berdjansk heeft verschillende moordaanslagen gepleegd op Russische militairen, onder wie een aantal hoge officieren.

Het aantal gedode Russische militairen is waarschijnlijk relatief klein vergeleken bij de verliezen aan het front. Maar de aanslagen zijn vooral bedoeld om het toch al lage moreel van de Russische troepen te ondermijnen. Hinderlagen tijdens nachtelijke patrouilles, waarbij soms tientallen Russische militairen omkomen, moeten hen eraan herinneren dat ze nergens in bezet gebied veilig zijn.

Dat geldt ook voor door Rusland benoemde bestuurders, die de plaatselijke bevolking als verraders beschouwt. Inwoners van Cherson vertellen dat de bestuurders zich vaak op hoge snelheid door de stad bewegen uit vrees voor aanslagen. De golf van aanslagen heeft ook effect op de pogingen van de bezettingsautoriteiten om ambtenaren te werven, bijvoorbeeld voor de rechterlijke macht, het onderwijs en de politie. Russische onafhankelijke media melden dat de ambitie om een nieuwe carrière te beginnen in bezet gebied aanzienlijk is bekoeld.

Sommigen zullen ook worden afgeschrikt door het lot van de Russische leerkrachten die in de bezette steden in de provincie Charkiv aan de slag waren gegaan. Zij werden onlangs gevangen genomen nadat Oekraïense troepen die bezette gebieden hadden heroverd.

Welke risico’s lopen de partizanen?

Ongetwijfeld zullen de partizanen kunnen rekenen op de steun van een groot deel van de achtergebleven bevolking. Maar ze moeten voorzichtig te werk gaan, omdat andere inwoners collaboreren met de bezetter. Daar komt bij dat de bezettingsautoriteiten intensief controleren. Burgers worden dagelijks op straat staande gehouden en gedwongen om allerlei documenten te tonen. Vaak moeten ze ook hun telefoon ontgrendelen en al hun contacten prijsgeven. Dat is een van de grootste risico’s voor mensen die met Kyiv samenwerken. Ze moeten voortdurend gegevens wissen zonder dat ze de indruk wekken dat ze iets te verbergen hebben.

De controles worden over het algemeen uitgevoerd door leden van de Rosgvardia, de Russische ordetroepen die berucht zijn om hun wreedheid. Ook Oekraïners die enkel verdacht worden van sympathie voor Kyiv worden geregeld gemarteld of verdwijnen zelfs.

De situatie voor partizanen is er aanzienlijk gevaarlijker op geworden sinds president Poetins annexatie van vier bezette gebieden. Aangezien Poetin die gebieden nu rekent tot Russisch grondgebied, zullen Oekraïense partizanen gezien worden als ‘landverraders’. Daardoor moeten ze rekenen op een nog hardere aanpak.