Kunnen we ons drinkwater nog zuiveren van PFOS? ‘Als we de Europese waternormen niet halen, betekent dat het einde van de Vlaamse economie’

Honderdduizenden Amerikaanse militairen lijden aan gehoorproblemen en tinnitus nadat ze jarenlang oordopjes van 3M hebben gebruikt. Een klokkenluider onthulde dat 3M wist dat haar oordopjes geen bescherming boden tegen gehoorschade, maar toch ging het tot 2015 door met de productie ervan. 280.000 veteranen hebben de chemiereus gedagvaard. In de eerste zestien rechtszaken werd 3M al tien keer veroordeeld: dertien veteranen krijgen een schadevergoeding van in totaal 265 miljoen dollar. Behapbaar voor een multinational die elk jaar miljarden winst maakt, maar er lopen nog 230.000 andere schadeclaims. In Vlaanderen, waar 3M heeft beloofd om de historische PFOS-vervuiling rond zijn fabriek in Zwijndrecht op te ruimen, groeit de ongerustheid.

Jeroen Van Reeth (actiecomité Zwijndrecht Gezond): “Wij waarschuwen al maanden voor een faillissement van 3M, en nu noemen ook Amerikaanse experts dat scenario waarschijnlijk. 3M heeft 1 miljard euro gereserveerd om die boetes te betalen, maar dat is amper 3.500 dollar per militair. Die veteranen hebben niet alleen gezondheidsschade, maar ook loonverlies geleden. Analisten schatten dat de totale schadevergoeding minstens 100 miljard dollar zal bedragen. Dat overleeft dat bedrijf niet, het is maar 66 miljard dollar waard.”

Hoe probeert 3M om aan die enorme schadeclaims te ontkomen?

Van Reeth: “Ze gaan systematisch in beroep en hebben geprobeerd om hun Aearo-afdeling, die de slechte oordopjes maakte, failliet te laten gaan, met de eis dat het moederbedrijf beschermd zou worden tegen schadeclaims. De rechter heeft dat afgewezen, zodat 3M aansprakelijk blijft voor de gehoorschade. Op de dag van dat vonnis kregen de aandelen van 3M een tik van 10 procent. Het voorbije jaar zijn ze met bijna 40 procent gedaald.”

Waarom zou een faillissement van 3M een probleem zijn voor de inwoners van Zwijndrecht?

Van Reeth: “Dan komt de deal die de Vlaamse regering met 3M heeft gesloten in gevaar. Het bedrijf ging akkoord om 571 miljoen euro te betalen voor de opruiming van de PFOS-vervuiling. 250 miljoen daarvan is bestemd voor het afgraven van tuinen en het saneren van gronden in en om Zwijndrecht. Zullen we dat geld nog zien als 3M in Amerika zoveel schadevergoedingen moet ophoesten? Als we nog lang talmen, komt de factuur bij de belastingbetaler terecht. 3M mág de dans niet ontspringen.”

Vervuild drinkwater

Slechte oordopjes zijn niet het enige probleem van 3M. Bijna iedere maand dient een Amerikaanse stad of staat klacht in tegen 3M of andere megavervuilers zoals DuPont, Chemours en Daikin vanwege de vergiftiging van het drinkwater. Amerikaanse drinkwaterbedrijven zitten met de handen in het haar, want PFOS uit het water filteren is aartsmoeilijk en duur. Volgens de eerste schattingen zou het 400 miljard dollar kosten om het drinkwater in de VS weer proper te krijgen. De overheid hoopt er een deel van die factuur door de chemiebedrijven te laten betalen.

Van Reeth: “Als dat niet lukt, zal water er fors duurder worden. Vlaanderen staat voor dezelfde strijd, want ook ons drinkwater is vervuild met chemicaliën. De Vlaamse overheid zegt wel dat de alarmdrempel nergens wordt overschreden, maar onze normen zijn veel te soepel. De alarmdrempel voor alle soorten PFOS samen ligt op 100 nanogram per liter. Nederland heeft hem verlaagd naar 4,4 en in de VS gaat hij onder de 1 nanogram! Die strenge Amerikaanse normen zijn gebaseerd op studies die aantonen dat PFOS ernstige gezondheidsklachten veroorzaken: hormoonverstoring, een zwakker immuunsysteem, lever- en schildklieraandoeningen, kanker, miskramen… Europa zal dus moeten volgen, en ons land ook, terwijl er in Antwerpen en West-Vlaanderen al concentraties van 35 nanogram zijn gemeten. Ik ben benieuwd wie voor de zuivering van ons water zal opdraaien.”

Volgens milieuadvocaat Isabelle Larmuseau heeft Vlaanderen die strijd nu al verloren.

Larmuseau: “Vlaams minister Zuhal Demir heeft ervoor gezorgd dat de Belgische vestiging van 3M zeker niet failliet zal gaan. Haar deal van 571 miljoen euro is een godsgeschenk voor het bedrijf. De grootste schadepost, de zuivering van ons oppervlakte-, grond- en drinkwater, valt immers buiten die deal. Demir focust op de sanering van de omliggende tuinen en gronden, maar het vergif zit óók in ons water. 3M heeft jarenlang PFOS in onze waterlopen geloosd, en in de buurt van de 3M-site lekt zeer zwaar vergiftigd grondwater weg. Het bedrijf wordt verplicht om te investeren in een waterzuiveringsinstallatie op zijn site, maar níét om het zwaar vervuilde grondwater te saneren. Dat water wordt nu voor de Oosterweelwerken door bouwheer Lantis opgepompt en versjacherd, met een verdere verspreiding van de verontreiniging tot gevolg. De Vlaamse overheid kan die kosten niet meer verhalen op 3M. Hetzelfde geldt voor de zuivering van ons drinkwater: die factuur van honderden miljoenen zal bij de belastingbetaler terechtkomen.”

Bestaat 3M over enkele jaren nog wel?

Larmuseau: “Door alle schadeclaims wordt het risico op een faillissement zeer groot, maar dat betekent toch niet dat wij coulant moeten zijn voor de aangerichte schade? De VS lopen voorop in de strijd om watersanering. Zij zullen daarvoor wellicht nog geld krijgen van 3M. In Vlaanderen ligt men te slapen. Maar als men de waarheid over ons drinkwater brengt, slaapt niemand nog. Onze drinkwaterbedrijven krijgen sommige soorten PFOS er gewoon niet uit. Hoe duur zal dat ons drinkwater maken en wie zal dat betalen?”

Europa eist dat de chemische en ecologische kwaliteit van onze waterlopen tegen 2028 fors moet verbeteren. Vandaag voldoet welgeteld één van onze 195 waterlopen aan de norm.

Larmuseau: “Er is géén kans dat wij die deadline halen. Vlaanderen mikt op uitstel, maar dat zal niet lukken. We gaan hoge boetes krijgen en – veel erger – er dreigt opnieuw een vergunningsstop, zoals in het stikstofdossier: in Vlaanderen en Nederland moeten verschillende landbouwbedrijven verplicht sluiten, omdat ze onze natuurgebieden te zwaar belasten. Als we de Europese waternormen niet halen, dreigt er een vergunningsstop voor alle bedrijven die chemische stoffen in onze waterlopen dumpen. Dat komt neer op het einde van de Vlaamse economie.”

Excuseer?

Larmuseau: “U schrikt daarvan, maar de Vlaamse regering ligt er niet van wakker. De Nederlandse overheid doet wél inspanningen om de deadline te halen.”

Drinkt u nog kraantjeswater?

Larmuseau: “Ik heb nooit kraantjeswater gedronken.”

Afgekoelde soep

Op het kabinet-Demir betwist men de “negatieve visie van mevrouw Larmuseau”.

Andy Pieters (woordvoerder): “De deal met 3M is fair. Het bedrijf betaalt meer dan waar het juridisch voor aansprakelijk kan worden gesteld. Het klopt ook niet dat de Vlaamse overheid in de toekomst geen schadeclaims voor watersanering meer kan indienen tegen 3M. We hebben onze overeenkomst bewust niet laten ondertekenen door overheidsentiteiten zoals de Vlaamse Waterweg, de Watergroep en het Antwerpse havenbedrijf. Indien nodig kunnen zij nog altijd actie ondernemen.”

Zal de zuivering van ons drinkwater de belastingbetaler honderden miljoenen kosten?

Pieters: “We zijn de voorbije zomer in Amerika geweest: daar heeft 3M door PFOS te lozen in de Tennessee-rivier rechtstreeks een drinkwaterbron vervuild. Bij ons is dat niet het geval. Ze lozen PFOS in de Schelde, maar die wordt niet gebruikt voor drinkwatervoorziening. Ons drinkwater komt vooral uit het grondwater en het Albertkanaal. Daarin vind je ook PFOS, maar niet in hoge concentraties. Bovendien is het moeilijker aan te tonen dat 3M daarvoor verantwoordelijk is. Het water dat wij binnenkrijgen vanuit Frankrijk, is ook al vervuild met PFOS. Daarom pleiten wij voor een Europees verbod op PFOS.”

Dreigt er een vergunningsstop als u de waterrichtlijn tegen 2028 niet haalt?

Pieters: “In 2014 eiste Europa al dat onze waterkwaliteit in orde was. Geen enkele lidstaat haalde dat, iedereen kreeg uitstel. We denken dat de soep ook in 2028 niet zo heet wordt gegeten als ze wordt opgediend. Maar onze waterkwaliteit moet wel beter.”

© Humo