44 leiders verzamelen voor politiek overleg. Gloort in Praag een nieuwe Europese eenheid?

Tegen het monumentale decor van de Praagse Burcht treffen 44 Europese regeringsleiders elkaar donderdag voor de eerste ontmoeting van de Europese Politieke Gemeenschap. Als op een buurtbarbecue is iedereen van de partij. Niet alle buren kunnen even goed met elkaar opschieten, maar praten is altijd goed voor de sociale cohesie. Bovendien hebben ze een gezamenlijk probleem: het Rusland van Vladimir Poetin dat de vrede op het Europese continent heeft verstoord.

Zo trekt heel Europa, behalve Rusland en Wit-Rusland, naar Praag: de 27 lidstaten van de EU, maar ook Turkije, het Verenigd Koninkrijk, de landen van de westelijke Balkan, Armenië en Azerbeidzjan. De Oekraïense president Zelensky doet mee via een videoverbinding.

Tafelschikking is puzzel

In de Burcht worden de regeringsleiders verdeeld over vier ronde tafels, waar zij in groepjes van elf zullen praten over de thema’s vrede en veiligheid, en energie en economie. De tafelschikking is een puzzel: Turkije heeft een conflict met Griekenland en Cyprus, Armenië en Azerbeidzjan staan op voet van oorlog, vijf EU-lidstaten erkennen Kosovo niet. Daarna volgen bilaterale gesprekken en een werkdiner. Concrete maatregelen worden niet verwacht. Zelfs een plechtstatige slotverklaring staat vooralsnog niet op het programma.

Sommige landen zijn dan ook sceptisch over nut van deze nieuwe Europese Politieke Gemeenschap (EPG). “Er zijn te veel landen met te veel belangen”, zei een Oost-Europese diplomaat tegen persbureau Reuters. “Het zal gewoon een blabla-forum zijn.”

Maar in een gezamenlijk opiniestuk voor de nieuwssite Politico prezen de Nederlandse premier Rutte en zijn Albanese ambtgenoot Rama de EPG als “een essentiële mogelijkheid om onze gemeenschappelijke uitdagingen volop aan te gaan”. Tegenover Rusland “zijn wij verenigd – niet alleen de leden van de EU, maar alle Europese landen”, aldus Rutte en Rama. De ontmoeting zelf is de boodschap, zeggen ook diplomaten in Brussel.

Scepsis

Het idee voor een EPG is in mei gelanceerd door de Franse president Macron. Aanvankelijk werd het voorstel met de nodige scepsis ontvangen. De Franse president houdt van grootse concepten waarvan niet altijd even duidelijk is wat ze betekenen. Vooral Oekraïne en landen van de westelijke Balkan reageerden wantrouwend. Ze willen lid worden van de EU en vreesden dat de EPG een manier was om ze zoet te houden in een Europees B-team, met veel mooie woorden over “de Europese politieke familie” en weinig concrete voordelen. Het wantrouwen werd weggenomen toen Albanië en Noord-Macedonië in juli groen licht kregen om de onderhandelingen over toetreding te beginnen. Eerder had Oekraïne al versneld de status van kandidaat-lid gekregen.

In augustus schaarde ook de Duitse bondskanselier Scholz zich achter de EPG. Het ontbreekt Europa, EU en niet-EU, aan een forum waar regeringsleiders een of twee keer per jaar kunnen praten over hun gemeenschappelijke problemen, zei hij in een grote redevoering over Europa in Praag. “Niet alleen de EU heeft te maken met de oorlog in Oekraïne en stijgende energieprijzen. Dat geldt net zo goed voor het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen, Zwitserland of de Balkanlanden”, zegt onderzoeker Rem Korteweg van Instituut Clingendael. Europese landen komen elkaar weliswaar tegen in tal van organisaties, zoals de NAVO, “maar daar heeft veiligheid heel nadrukkelijk een militaire dimensie en kun je bijvoorbeeld nauwelijks over energie praten”, aldus Korteweg.

Diplomatiek succes

De scepsis over de EPG is niet helemaal verdwenen. Commentatoren verwijzen naar het lot van de Europese Confederatie, ook zo’n groots plan van de Franse president Mitterrand uit 1989. Er kwam niets van terecht, onder meer omdat Mitterrand ook Rusland in de Europese familie wilde opnemen, tot ongenoegen van de Oost-Europeanen. Ruim dertig jaar later onderneemt zijn opvolger Macron opnieuw een poging om een politiek huis voor heel Europa te creëren.

Hoe dan ook is de eerste top van de EPG een diplomatiek succes. Alle regeringsleiders hebben de uitnodiging aanvaard, ook de grillige Turkse president Erdogan en de Britse premier Truss, die eerder als minister van Buitenlandse Zaken nog liet weten weinig te zien in het nieuwe forum. Volgens EU-bronnen heeft Londen zelfs aangeboden de tweede ontmoeting van de EPG te organiseren. Ook Moldavië en Spanje zouden zich als gastheer hebben opgeworpen. Zo staat de tweede ontmoeting van de EPG al in de steigers voordat de eerste is gehouden.