De bom valt nooit voordat de bom valt

De eerste keer dat ik mij zorgen maakte over kernwapens zat ik in het vierde middelbaar van het Onze-Lieve-Vrouwcollege in Boom. Voor het vak godsdienst moesten we een werkje maken met als thema ‘oorlog en vrede’, en het mocht niet gaan over het boek van Tolstoj.

Ik schreef mijn verhandeling over de betoging van 25 oktober 1981, toen 200.000 Belgen in Brussel protesteerden tegen de plaatsing van kernraketten in ons land. In de aanloop naar die manifestatie verzamelde ik vlijtig krantenknipsels en cartoons over de rakettenkwestie, die in de eerste helft van de jaren tachtig onze Belgische politiek domineerde.

De CVP en de PVV waren voor de plaatsing van kernraketten; de socialistische BSP was tegen. In mijn werkje volgde ik het in mijn ogen meer vredelievende socialistische standpunt, maar dat bleek op mijn katholieke schoolrapport toch een strategisch verkeerde keuze. Verzuiling was toen nog een dingetje.

De USSR viel eind 1979 Afghanistan binnen. Dit leidde in 1980 tot economische sancties, met onder andere een exportboycot van graan vanuit de VS naar de Sovjet-Unie (waarop de Sovjets prompt massaal graan begonnen te verbouwen in Oekraïne).

Die inval in Afghanistan was ook het begin van de wapenwedloop: de Sovjets plaatsten nucleaire middellangeafstandsraketten van het type SS-20 in de Warschaupact-landen en de VS wilden graag kruisraketten installeren in de West-Europese NAVO-landen, waaronder zestien in ons land.

De bom was alomtegenwoordig in conversaties. Herman van Veen zong in 1982 ‘De bom valt nooit’, Doe Maar scoorde in 1983 zijn grootste nederpophit met ‘Voordat de bom valt’. Op 23 oktober 1983 betoogden 400.000 Belgen tegen kernwapens in de grootste massamanifestatie ooit in ons land.

Dat mocht allemaal niet baten. In 1985 werden zestien Amerikaanse kruisraketten overgevlogen naar de militaire vliegbasis in Florennes (en drie jaar later weer teruggevlogen naar de VS). Wat we toen niet wisten, was dat er al sinds 1963 op de luchtmachtbasis van Kleine Brogel een twintigtal Amerikaanse tactische vrijevalkernbommen van het type B61 liggen, die door onze gevechtsvliegtuigen kunnen worden gedropt.

Het Oekraïense leger boekte de voorbije weken met een tankoffensief forse terreinwinst in het zuiden rond Cherson en in het oosten rond Lyman. Wat ooit Russische elite-eenheden waren, zijn nu groepjes slecht uitgeruste en niet-uitgeruste soldaten.

Poetin probeert door mobilisatie van rekruten meer boots on the ground te krijgen, maar ook dat loopt minder dan vlotjes. De Rus in de straat begint te beseffen dat die ‘speciale militaire operatie’ meer en meer op een ouderwetse oorlog lijkt.

In het Kremlin wordt men met de dag wanhopiger en begint men nerveus elkaar met de vinger te wijzen. En dan gaan de gedachten onvermijdelijk naar de enige troefkaart die Poetin nog heeft: kernwapens. Met de regelmaat van de klok probeert hij het Westen te doen geloven dat hij niet zal aarzelen om die in te zetten als de integriteit van Rusland in zijn ogen wordt bedreigd.

De grootmachten beschikken over strategische en tactische kernwapens. De strategische kernbommen hebben een verwoestende armageddonkracht van 50 kiloton TNT-equivalent (TNTeq) tot meer dan 50 megaton TNTeq. Met één bom kunnen die een grote wereldstad van de kaart vegen. Deze strategische kernkoppen worden geïnventariseerd en zijn het voorwerp van ontwapeningsverdragen. Veel minder geïnventariseerd zijn de kleinere tactische kernwapens. Die hebben een energiedichtheid van een fractie van een kiloton tot 50 kiloton TNTeq en kunnen een wijk tot een kleinere stad vernietigen.

De enige twee kernbommen die 77 jaar geleden door de VS tot ontploffing werden gebracht boven Hiroshima en Nagasaki hadden een kracht van 16-21 kiloton TNTeq en veroorzaakten 129.000 tot 226.000 doden. Men zou ‘Little Boy’ en ‘Fat Man’ nu tot de tactische kernwapens rekenen. Ik vind dat behoorlijk schokkend.

De kans dat Poetin eerstdaags ergens een kernproef fikst, is groot. De kans dat hij effectief tactische kernwapens zal inzetten is klein, maar niet nul. Het is waarschijnlijk dat in januari 2023 de wijzerdraaiers van de Doomsday Clock aan de universiteit van Chicago de wijzers naar één minuut voor middernacht zullen brengen. Momenteel is dat één minuut en 40 seconden. De klok tikt. Ook voor Владимир Владимирович Путин, die vandaag 70 jaar wordt. Ik wens hem wijsheid, gewetensnood en berouw.