De politiek trivialiseert zichzelf tot een kermisattractie

Er was eens, niet zo lang geleden, een zomerreces. Tussen de nationale feestdag en O.L.V.-Hemelvaart was de Wetstraat een verlaten plek. Antwoorden op vergeten parlementaire vragen vulden de leemte. Tot rentree-interviews de hervatting der werkzaamheden markeerden. Aanhoudende terreuractualiteit, sociale media, drukke najaarsagenda en verbeten gramschap beslisten daar anders over: dit jaar bleef iedereen in de loopgraven kamperen. Voor een tenenkrullend politiek steekspel dat een publiek 'debat' genoemd werd, omdat er aan de wederzijdse verwijten ook wat argumentjes bengelen.

De leidende elite maakte van de zomerluwte geen gebruik om elkaar discreet te ontmoeten om vele uitdagingen te bespreken. Liever schoten ze elkaar en ons met forse verklaringen een zerpe tinnitus toe. In de opinieoorlog gaat het minder om het formuleren van werkbare, genuanceerde voorstellen, meer om het bezetten van posities en verwoorden van heersende gevoelens. Straffe quotes: potsierlijke boomcars op de Place m'as-tu vu. De zogenoemde 'discussies' verlopen nijdig, zelfs binnen de meerderheid: N-VA wakkert ranzig racisme aan, CD&V zoekt stemmen bij allochtonen. Dat niveau. Altijd en overal intentieproces: de andere mening zoekt niet ook het goede, neen, de andere mening is vanuit verwerpelijke motieven geformuleerd. Er wordt op de man gespeeld, iemand moet schuldig of veroordeeld zijn: de ander wakkert angst of populisme aan, de ander is laf of onverantwoordelijk.

Onder dat donkere wolkendek regent het ideetjes en geamendeerde beginselen, maar alles blijft hangen in de ijle lucht. Zonder uitdieping. Het vorige voorstel is nog niet geland of het nieuwe is al afgeschoten. De politiek trivialiseert zichzelf tot een kermisattractie, met al hun opgefokte gejongleer.

Er zijn de voorbije weken geen wonden geheeld, ze zijn opengehaald. Vooral in het delicate, cruciale debat over de verzoening van vrijheid en veiligheid. Het werd met dure woorden veelal hitsig gevoerd. Nochtans was rust welkom, de voorbije maanden waren al incidentrijk. Tekenend voor de omgangsvormen binnen de meerderheid is het debat over de hervorming van de 38 urenweek: Peeters (CD&V) zegt geheel binnen de regeringsafspraken te werken, Open Vld en N-VA laten vernederend weten dat hij helemaal opnieuw moet beginnen. Ook uit de hervorming van de loonwet van 1996 of de stakingswet blijkt weinig 'verbondenheid', die politici ons voorschrijven maar zelf niet opbrengen. Dat belooft voor de begroting.

Op zoek naar miljarden

Even leek het er op dat in de komende weken een superbegrotingsakkoord gemaakt zou worden, dat alle grote budgetbeslissingen voor de rest van de legislatuur zou verzamelen. Zo moet niet langer van conclaaf naar conclaaf gesukkeld worden. Wellicht zit dat er niet in. De 2,4 miljard euro om het budget 'op koers' te houden is al lastig. Nog los van symbooldossiers en verstoorde verhoudingen. In de resterende maanden van 2016 1,3 miljard vinden is bovendien, zonder gemakkelijke belastingverhoging, bijzonder moeilijk. Voor 2017 zoekt de federale regering 1,1 miljard: volgens begrotingsexpert Wim Moesen (KU Leuven) is dat 'niet ernstig'. De regering schuift de inspanning voor zich uit, aldus Moesen, naar verkiezingsjaren die alleen al daarom zelden ingrijpende begrotingen verdragen. Om de overheidsfinanciën op orde te krijgen hebben de federale regeringen, zo rekende De Tijd uit, sinds 2008 al voor 10 miljard nieuwe belastingen beslist, tegen 5 miljard belastingverlagingen. Er zal nu dus vooral op besparingen gewerkt worden. Dat wordt lastig. Het overheidstekort en de begrotingsschuld zijn te hoog, de overheidsinvesteringen te laag, en zeker de helft van de relatief hoge inflatie komt door regeringsmaatregelen (waaronder allerlei taksen en tariefverhogingen). Ga daar aan staan.

Om haar eigen doel - evenwicht in 2018 - te bereiken zou Michel I de komende jaren 8 à 9 miljard moeten vinden: niemand acht dit mogelijk, niemand wil het als eerste lossen. Dat kan de economie versmoren, maar ook deze coalitie is daar niet sterk genoeg voor. Ze heeft de handen vol met de hervorming van de vennootschapsbelasting, die eindelijk op tafel komt, en met de vermogenswinstbelasting, die CD&V nog een keer agendeert. CD&V wil trouwens ook Arco voor het jaareinde geregeld zien. Er zal hard gestreden worden, maar zoals vaak zal er ook beslist worden.

Met op de achtergrond het onvermijdelijke, hachelijke debat over de multiculturele samenleving in een liberaal-democratische rechtsstaat. Een debat waarin (ook meerderheids)partijen met al die sociaal-economische kopzorgen elkaar zo makkelijk in de haren vliegen. Het is goed dat iedereen klare taalt spreekt, zoals sp.a met John Crombez zal doen. Maar sommige woorden worden nog zelden uitgesproken. Bijna alle tussenkomsten hellen, begrijpelijk na al dat terreurnieuws, naar de repressieve veiligheidskant. De andere (investeren in onderwijs, werk, leefbaarheid enzovoort; óók 'wie wij zijn') preventieve integratiekant hangt in de schaduw. Hopelijk komt die straks niet vooral in beeld bij de te saneren begrotingsposten.