"Wie wil dat euthanasie in alle publieke instellingen mogelijk is, moet zijn pijlen richten op de wet(gever) en minder op het Vaticaan"
Patrick Loobuyck is moraalfilosoof aan de Universiteit Antwerpen en de UGent en opiniemaker voor De Morgen.
Eerst gehoorzamen, dan besturen – zo luidt het devies van de kerk. Als de Broeders van Liefde in België hun weloverwogen openheid ten aanzien van euthanasie in hun zorginstellingen niet binnen de maand herzien, zullen de betrokken broeders uit de orde worden gezet en mag de organisatie zich niet langer katholiek noemen (DM 9/8).
Dat is even schrikken. De kerk die zich zo onverzettelijk opstelt, dat past niet bij onze seculiere tijd. Misschien, als paus Franciscus zich nog even moeit, wordt de soep minder heet gegeten dan ze nu door de Congregatie voor de Geloofsleer wordt opgediend? Het lijkt me eveneens moeilijk denkbaar dat ons uitgebreid netwerk van psychiatrische instellingen van de Broeders van Liefde de band met de kerk zou opgeven. Ik ben benieuwd naar wat volgt.
De euthanasiewet in België bepaalt niet dat euthanasie een individueel recht is
Gewetensbezwaren
Opnieuw ligt de vraag voor of (katholieke) instellingen euthanasie mogen weigeren. Het debat werd al eens aangezwengeld door Jozef De Kesel. Eind december 2015 zei de toen kersverse aartsbisschop dat de kerk op institutioneel niveau (in dit geval ziekenhuizen) het recht heeft om te beslissen geen euthanasie toe te laten. Vrijzinnig Vlaanderen stond meteen op de achterste poten: "Wat denken die katholieken wel? Ze moeten net zoals iedereen de wet volgen!"
Maar na wat gekibbel bleek De Kesel juridisch aan het langste eind te trekken. De euthanasiewet in België bepaalt niet dat euthanasie een individueel recht is. De wet stelt enkel dat, indien euthanasie wordt toegepast en hierbij aan de juridische voorwaarden is voldaan, dit niet langer een misdrijf is. Bovendien blijkt uit de parlementaire stukken dat de politici het er destijds over eens waren dat instellingen het recht hebben om euthanasie te verbieden binnen de eigen muren.
De wet gaat nog te eenzijdig over de bescherming van de arts, te weinig over het recht van elk individu om een stuk regie over het levenseinde in eigen handen te mogen nemen
Anderzijds, in juni 2016 veroordeelde de burgerlijke rechtbank in Leuven een katholiek rusthuis in Diest nadat het euthanasie van een patiënte bemoeilijkt had. De rechter leek van mening dat een rusthuis en andere zorginstellingen geen principiële gewetensbezwaren kunnen opwerpen om euthanasie binnen hun muren te verbieden. Euthanasie is iets tussen de arts en de patiënt en diens sociale omgeving.
Daar zit iets in: instellingen en gebouwen hebben geen geweten, alleen artsen kunnen gewetensbezwaren inroepen om niet aan euthanasie mee te werken. Over dat laatste is de huidige wet (art. 14) helder, maar over dat eerste is er grote verwarring. Hierover moet een politieke discussie gevoerd worden om de wet te verduidelijken. De wet gaat mogelijk nog te eenzijdig over de bescherming van de uitvoerende arts, te weinig over het recht van elk individu om een stuk regie over het levenseinde in eigen handen te mogen nemen.
Met of zonder overheidssteun
Wat mij betreft, kunnen zorginstellingen die voor iedereen toegankelijk zijn en door de gemeenschap gefinancierd worden euthanasie niet onmogelijk maken. Geïnformeerd sterven zoals je wilt, zou deel moeten uitmaken van de patiëntenrechten. Private instellingen zonder overheidssteun kunnen wel weigeren op basis van vrijheid van organisatie. Ze moeten hierover wel transparant zijn zodat patiënten goed weten waar ze aan toe zijn.
In een seculiere samenleving hebben mensen het recht om er heilig van overtuigd te zijn dat euthanasie zondig is. Maar men moet aanvaarden dat er mensen zijn die daar anders over denken
Wie dus wil dat euthanasie in alle publieke instellingen bespreekbaar en mogelijk moet zijn, moet zijn pijlen in de eerste plaats richten op de wet(gever) en minder op het Vaticaan. De paus en zijn prelaten zullen op korte termijn niet van gedacht veranderen over de morele waarde van zelfbeschikking en euthanasie. Maar gelukkig is dat ook niet nodig. In een seculiere samenleving hebben mensen het recht om er heilig van overtuigd te zijn dat euthanasie zondig is, maar men moet aanvaarden dat er mensen zijn die daar anders over denken. Laten we dat principe consequent doortrekken en dat nog beter in de wetgeving verankeren.