Wat houdt de nucleaire deal met Iran in en waarom wil Trump ervan af?

De nucleaire deal werd in juli 2015, na jarenlange onderhandelingen, gesloten tussen Iran en de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad (de VS, het VK, Rusland, China en Frankrijk), plus Duitsland en de Europese Unie. Volgens dat "Gezamenlijke Alomvattende Plan van Aanpak" zou Iran zijn nucleaire programma drastisch inperken, in ruil voor de opheffing van de internationale sancties tegen het land. 

Om hun controle over de deal te verzekeren wisten de Republikeinen in het Congres een wet door te duwen die bepaalt dat de Amerikaanse president het akkoord elke 90 dagen opnieuw moet bekrachtigen. Dat heeft Trump - een vurige tegenstander van het "rampzalige akkoord" - de voorbije twee keer, in april en juli, met tegenzin gedaan. Aanstaande zondag, 15 oktober, moet Trump het akkoord voor een derde maal verlengen, maar alles lijkt erop te wijzen dat hij dat deze keer niet zal doen. 

Tijdens zijn eerste toespraak voor de Verenigde Naties vorige maand noemde Trump het verdrag dat door zijn voorganger Obama werd gesloten met "schurkenstaat" Iran "de slechtste deal die de Verenigde Staten ooit gesloten hebben" en "een schande voor de VS". Hij waarschuwde bovendien dat hij het akkoord niet zou naleven "als het dient om achter de schermen toch een atoomprogramma op te bouwen". "Hierover heb je het laatste woord nog niet gehoord, geloof mij", besloot Trump voor de Algemene Vergadering. 

Nochtans zijn alle andere ondertekenaars van mening dat Iran zich tot nu toe aan de afspraken van het akkoord heeft gehouden. Dat werd ook herhaaldelijk bevestigd door het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), dat de Iraanse kerninstallaties inspecteert. Zo zou Iran al duizenden centrifuges, die kunnen worden gebruikt om uranium te verrijken tot splijtstof voor kernwapens, hebben ontmanteld. Ook de Europese Unie vindt dat het akkoord werkt, in tegenstelling tot eerdere economische sancties. 

Het argument van Trump en bepaalde kabinetsleden, onder wie VN-ambassadeur Nikki Haley, is dat Teheran de "geest" van de overeenkomst niet naleeft. Volgens hen destabiliseert Iran het Midden-Oosten, onder meer door zijn steun aan de sjiitische Hezbollah in Libanon, de islamitische politieke beweging Hamas in de Gazastrook en de Houthirebellen in Jemen. Bovendien zou Iran recent een nieuwe test uitgevoerd hebben met een ballistische raket, wat volgens Trump bewijst dat het regime in Teheran niet te vertrouwen is. Nochtans houdt de nucleaire deal geen verbod in op rakettesten.

De meeste Amerikaanse veiligheidsexperten, onder wie Nationaal Veiligheidsadviseur Herbert McMaster, minister van Defensie James Mattis en minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson, zijn echter van mening dat Iran zich correct gedraagt en dat de nucleaire deal in het belang van de Amerikaanse nationale veiligheid is. Maar enkel president Trump kan beslissen om het akkoord al dan niet te verlengen. En na onder meer de mislukte pogingen om Obamacare te schrappen, lijkt de president nood te hebben aan een andere manier om zijn daadkracht te bewijzen aan zijn achterban. 

Als Trump het akkoord zondag  "decertificeert", wordt de kwestie voorgelegd aan het Amerikaanse Congres, dat dan 60 dagen krijgt om nieuwe sancties op te leggen aan Iran. Daarmee zouden ze de deal de facto beëindigen, maar zover zal het waarschijnlijk niet komen. De kans is groter dat Republikeinse hardliners in het Congres een nieuwe wet zullen voorstellen met strengere eisen voor Iran, zoals een aanvullend verbod op rakettesten en een verlengd verbod op het verrijken van uranium. 

Maar de slaagkans van dat plan is bijzonder klein. Noch Iran, noch de andere ondertekenaars lijken voorlopig bereid om opnieuw te onderhandelen over het verdrag. Met een hardere opstelling dreigt Trump zijn land dus verder te isoleren op de internationale scène, zoals hij eerder deed toen hij besloot om uit het klimaatakkoord van Parijs en de Trans-Pacific Partnership (TPP) te stappen.