De vrouwen achter tv-serie ‘Tabula rasa’ na het Weinstein-schandaal: "Misschien zijn wij de gelukzakken die nog nooit iets hebben meegemaakt"

Uit frustraties komen soms de beste ideeën voort. Veerle Baetens had de buik vol van toegestuurde scenario’s die begonnen met ‘een knappe blonde vrouw wandelt de kamer binnen’. Niet zelden scenario’s die door een man waren neergepend. “Dan weet je meteen: die heeft er niks van begrepen. ‘Blond en knap’: dat zegt toch niks over een vrouw? Ik snakte opnieuw naar een vrouwelijke rol waar ik nog eens echt mijn tanden in kon zetten.”

Dus bedacht ze er maar zelf een. Uit een blind date met scenario­schrijfster Malin-Sarah Gozin, bekend van VTM-topper Clan, vloeide het idee over een vrouw met geheugenverlies. Een vrouw die een vreemde verdwijningszaak moet helpen oplossen, maar na een ongeval waan van realiteit nog amper van elkaar kan onderscheiden. De kiem voor Tabula rasa was gelegd. Met Baetens in de hoofd­rol, Gozin als showrunner en Kaat Beels (van die andere tv-topper Beau séjour) op de regie­stoel.

Tabula rasa wordt nu al dé serie van het najaar genoemd. En de eerste aflevering van de fictiereeks moet nog worden uitgezonden. Dat Eén een psychologische thriller belooft die ongezien is in Vlaanderen, verklaart wellicht een deel van de hype. Net als het feit dat er hoofdzakelijk vrouwen aan het roer staan van de zondagavond­show, helaas nog steeds opmerkelijk in het hedendaagse tv-landschap.

Hebben we hier te maken met een feministische coup?

Malin-Sarah Gozin: “In het buitenland zijn series die door vrouwen getrokken worden allang geen unicum meer.”

Kaat Beels: “In Vlaanderen had je toch ook al series als Clan en Beau séjour?”

Gozin: “Ja, maar dat zijn wij weer hè. Maar je ziet wel dat Vlaanderen in het algemeen een inhaalbeweging maakt, kijk maar naar series als Coppers en De Ridder. Ik neem me nochtans elke keer voor om een interessante serie rond mannen te maken, maar op een of andere manier kom ik toch altijd terug bij vrouwen uit. (lacht) Vrouwen in de hoofdrol zie je al langer, maar vrouwelijke scenaristes zijn toch nog een minderheid.”

Bestaat er zoiets als de mannelijke versus de vrouwelijke blik?

Beels: “In Clan zat er een discussie over een wc-bril die blijft openstaan. Dan weet je: dit heeft een vrouw geschreven. Een man staat daar niet bij stil.”

Gozin: “Soms krijg ik een job aangeboden ‘omdat ze nog een vrouw zoeken’. Dan bedank ik. Ik wil dat ze mij vragen om wat ik doe, niet omdat ik toevallig een vrouw ben. Zelf verzamel ik gewoon de beste mensen rond mij die de ziel van een project vatten.” 

Veerle Baetens: “Voor Tabula rasa hebben we er wel bewust een paar mannen bijgehaald om ook een ander perspectief te krijgen.”

Gozin: “Is vrouwelijk en mannelijk niet gewoon iets semantisch? In Jonas (Govaerts, die de serie samen met Kaat Beels regisseerde, KVDP) zit ook iets heel ‘vrouwelijks’. Iemand die een vrouwelijk personage nooit in hokjes als blond en knap duwt, maar oog heeft voor detail en psychologische diepgang.”

Baetens: “Er is toch al een en ander veranderd sinds we vijf jaar geleden met Tabula rasa begonnen. Vrouwen die alleen maar vrouw van of minnares van moeten spelen, dat is passé. Toen ik met The Broken Circle Breakdown op de Oscars zat (in 2014, KVDP), gaf winnares Cate Blanchett daar een memorabele speech over de ongelijke behandeling van actrices. De tegenbeweging is ondertussen ingezet.”

Bewijzen de vele verhalen rond het Harvey Weinstein-schandaal niet dat het nog steeds een mannenwereld is?

Baetens: “Hollywood, een wereld­industrie waar geld en macht de plak zwaaien, is op dat vlak nog een geval apart. Sorry, maar ik ken niemand in Vlaanderen die de macht van een Weinstein heeft. Die man kon carrières maken of kraken.”

Toch duiken er de voorbije weken ook getuigenissen van Vlaamse actrices op, van seksistische opmerkingen tot flagrant misbruik.

Baetens: “Ik kreeg ook al sms’jes van journalisten: of ik ook ging getuigen? Ik zou niet weten waarover. Er wordt nu vooral veel gepeuterd naar sensatie.”

Beels: “Er zijn politici die nu oproepen om de Vlaamse acteerwereld ook door te lichten. Ik vind dat eerder lachwekkend. Mogelijk werden actrices hier veertig jaar geleden in bed gemanipuleerd door een regisseur. Fout natuurlijk. Maar vandaag?!”

Jonge actrices als Charlotte De Bruyne, Anemone Valcke en Ella-June Henrard getuigden in de media nochtans ook over ongepaste seksueel getinte sms’jes van een regisseur, vieze voorstellen en vrij­scènes die plots helemaal anders verlopen dan eerst afgesproken.

Gozin: “Mij hebben ze gelukkig nog nooit gevraagd om een idee te pitchen met mijn blouse uit. Maar misschien zijn wij drie dan de gelukzakken die nooit iets hebben meegemaakt.”

Beels: “Dat van die vrij­scènes heb ik ook wel al horen waaien. Dat de actrice op het moment zelf te horen krijgt: ‘Doe maar wat, wij filmen wel gewoon.’ Of dat de regisseur veel te laat ‘cut’ roept. Dan schuiven grenzen – bewust of onbewust – op. Je zit daar wel naakt hè. Maar dat vind ik eerder onprofessioneel dan dat het met machtsmisbruik te maken heeft.”

Baetens: “Soms is het waziger. Als ik een vrijscène opneem met een acteur en die wrijft te lang over mijn arm. Is dat dan sexual harassment? Ik weet het niet altijd. Waar ligt die grens?”

Waar het voor jezelf fout aanvoelt.

Gozin: “Als een baas met mijn C4 zou dreigen als ik niet met hem naar zijn kamer ga, pas ik gelijk voor de job. Dat is overduidelijk fout. Maar je mag ook niet alles op een hoop gooien. In deze branche werken we allemaal keilange dagen. Er ontstaan daardoor veel koppels op de set. Dat begint ook met iemand die avances maakt. En wat met seksueel getinte grapjes op een set? Vrouwen maken zich daar evengoed schuldig aan. Wij categoriseren mannen ook. Als haantjes bijvoorbeeld.”

Baetens: “Of: amai, die heeft wellicht een klein pietje. Wij zijn soms heel hard voor mannen.”

Gozin: “Als wij reeksen schrijven, steken we er ook naakte mannen in. Nu ik het me bedenk: ik heb al in elke reeks een naakte vent gestoken.”

Functioneel naakt?

Gozin: “Dat spreekt voor zich. Het gaat me niet om de looks, maar om de interessante personages.” (lacht)

Kaat, jij zei ooit dat je moeilijk kan samenwerken met dominante karakters, iets wat je vaker bij mannen zag terugkomen.

Beels: “Toen ik jonger was, en onzekerder, had ik het gevoel dat ik als vrouw moest pleasen. Waardoor ik – onbewust misschien – mijn innerlijke stem minder volgde. Om niet als tegendraads over te komen. Nu vind ik het niet meer zo belangrijk wat een ander van mij denkt.”

Gozin: “Mag ik even de inversie maken? Als een jonge man in deze business begint, zal die vaak evengoed willen pleasen, zich onderdaniger opstellen. Het is soms misschien eerder een kwestie van jong versus oud, in plaats van vrouw versus man.”

Met de alomtegenwoordigheid van #MeToo beperkt het debat zich allang niet meer tot de film- en tv-wereld. In alle sectoren duiken nu voorbeelden op van (machts)misbruik, of verhalen van vrouwen die om koffie worden gestuurd of met poeske worden aangesproken.

Baetens: “‘Manneke, I pity you’, zou ik dan zeggen. Maar ik sta natuurlijk in een sterkere positie. Ik weet dat niet iedereen dat even makkelijk kan zeggen.”

Gozin: “Het is ook hoe je daar mee omgaat. Kleine anekdote: ik was twaalf jaar en op buitenlandse trip met een tourbus. Toen die halt hield in een dorp - de plek doet er niet toe - zag ik hoe een lokale jongen elke vrouw bij het uitstappen een bloem gaf, maar ondertussen ook in het kruis voelde. Toen ik moest uitstappen, heb ik hém zelf bij de ballen gegrepen. Het was direct gedaan. Maar als dakwerkers mij nafluiten op straat, denk ik wel gewoon: whatever, laat ze het maar hebben.”

Beels: “Alles wordt nu plots zo politiek correct en steriel. Als een bouwvakker ook al niet meer mag fluiten? Soms vinden vrouwen dat toch ook leuk? Dat is toch wat fleur aan het leven geeft.”

Baetens: “Als iemand slachtoffer is van misbruik is het goed dat die daarmee naar buiten komt. En laat ze dan meteen ook een naam noemen, zodat de persoon in kwestie meteen buitenspel kan worden gezet. Maar ik heb zo geen verhaal, ik sta niet in die vrouwen hun schoenen, dus vind ik het ook moeilijk om daar mijn mening over te geven.”

Het gaat toch om een maatschappelijk debat dat ons allemaal aangaat?

Baetens: “Ja, maar we komen toch al van ver? Vroeger was het veel erger. Geef de wereld en de mannen toch wat tijd, denk ik dan. Die komen van een tijd waarin die seksistische uitlatingen wel allemaal mochten en konden. Zoiets moet van generatie op generatie evolueren. Dan heb ik het voor alle duidelijkheid niet over fysiek overschrijdend gedrag. Dat kan nooit.

“Veel heeft ook met leeftijd en ervaring te maken. Ik heb vroeger ook ooit een auditie in ondergoed moeten doen, waarvan ik nadien dacht: waarom was dat nu nodig? Nu zou ik me niet meer laten vangen, maar ik heb daar persoonlijk ook geen trauma aan overgehouden. Kijk, nu ben ik hier toch weer met mijn mening.”

Cate Blanchett, die je eerder aanhaalde, klaagde al meermaals het onrealistische schoonheids­ideaal voor actrices aan, de druk en de onzekerheid die daarmee gepaard gaan. Herkenbaar?

Baetens: “Bij actrices speelt het uiterlijk natuurlijk wel een grote rol. Daar kun je niet omheen. “Ik heb ook heel veel chance gehad met Sara (een rol waarvoor Baetens een grote bril, beugel en valse pukkels kreeg aangemeten, KVDP). Werd ik voordien altijd gecast als the girl next door, zag men daarna in dat ik ook andere dingen aankon.

“Ik wil hier niet beweren dat ik een beauty ben. Ik heb gewoon een gezicht dat beter pakt op beeld dan in het echt. Heel raar.”

Gozin: “Scenaristen staan veel minder in the picture. Ten tijde van Clan werd ik als scenarist vaker opgemerkt. Dat riep wel een paar vragen op: was dat omdat ik ook showrunner van de serie was? Omdat ik een vrouw ben? Omwille van hoe ik eruitzie?”

Een Amerikaanse studie lichtte zopas de tegenspeelsters van Tom Cruise door. Terwijl Cruise ouder werd, werden de actrices steeds jonger. Alsof mannen eeuwig fuckable zijn, en vrouwen een houdbaarheids­datum hebben.

Beels: “Tom Cruise ziet er natuurlijk ook bijna hetzelfde uit als twintig jaar geleden.”

Gozin: “Hij heeft daar wel miljoenen ingestoken, en is wellicht met een ruimtetuig naar een of andere Scientology-planeet gegaan voor een verjongingskuur.”

Beels: “Zijn ex Nicole Kidman ziet er trouwens nog even goed uit. En ze was geweldig in haar laatste serie Big Little Lies.”

Baetens: “Die heeft nochtans ook te vaak naar Botox gegrepen. En het was zo’n prachtige vrouw. Ik hoop nooit met Botox te beginnen, maar actrices worden wel sneller geconfronteerd met hun uiterlijk. Ouder worden lijkt niet meer te mogen. Zo jammer.”

Ben je daarom ook overgestapt op schrijven en regisseren? Je schrijft ook het scenario voor de verfilming van Het smelt van Lize Spit, waar je zelf ook achter de camera kruipt.

Baetens: “Niet bewust alvast. Het aanbod voor Het smelt kwam gewoon op een goed moment. De goesting om te schrijven en te regisseren was er al lang. Ik heb al veel mooie dingen mogen en kunnen doen, maar de dag dat ik minder aanbiedingen krijg, zal ooit komen, maar het maakt me niet bang. Ik heb nu ook – financieel – de luxe om enkel voor projecten te gaan die ik echt wil doen. Zeker nu Frankrijk erbij is gekomen als markt, waar acteerjobs beter betaald worden. Ik moet niet op alles ‘ja’ zeggen.

“Ik heb mijn voet gebroken – slecht neergekomen na een sprong van een boomstronk – en kan daardoor twee schone projecten toch niet doen. Maar ik ben daar niet rouwig om. Meer tijd voor mij, en mijn gezin.”

Werner De Smedt vertelde vorige week dat hij bewust zijn jobs uitkiest in functie van zijn gezin.

Baetens: “Ik ben geen carrière­jager. Ik doe mijn job graag, maar ik moet niet aan de top staan of de bekendste zijn.”

Malin-Sarah, jij moest deze week naar de bekende tv-beurs in Cannes vertrekken om Tabula rasa te promoten, net op een moment dat je dochter van vier maand met een hardnekkig ­virus kampte.

Gozin: “Ze is gelukkig helemaal beter, maar dat was wel even een zot hectische periode. Ze mocht na elf dagen net uit het ziekenhuis en dan moest ik naar Cannes voor twee dagen en vervolgens meteen naar Film Fest Gent. Op dat moment mag je daar niet te hard over nadenken. Het is dubbel. Ik wil natuurlijk tijd met mijn dochter, maar als je zo hard aan een project gewerkt hebt, wil je ergens ook wel van het resultaat genieten. 

"Maar de Oscar voor het werk-gezin-multitasken gaat toch naar Kaat. Die heeft in korte tijd een film gemaakt, deze serie en voedt ook nog eens twee kinderen op.”

Beels: “Het georganiseer en de vermoeidheid kan ik aan, maar emotioneel vind ik het soms lastig. Omdat je soms het gevoel hebt dat je op twee fronten tekortschiet: en thuis, en op het werk. Daarom spring ik, net als Veerle, niet op alles. Het mag Hollywood of Hongkong zijn: als mijn hart er niet sneller van gaat slaan, doe ik het niet.”

Baetens: “Ik kies ook vaak in functie van het team. Ik werk niet meer graag samen met regisseurs en scenaristen die alles vooraf in steen gebeiteld zien. Geef een acteur de vrijheid om iets toe te voegen, om mee zijn stempel te drukken. Bij Tabula rasa kon dat absoluut.”

Regisseur Jonas Govaerts vertelde in Humo dat jij ook de chemie van het conflict nodig hebt.

Baetens: “Ik redeneer: als een regisseur iets van mij vraagt, moet die ook in mijn werkwijze kunnen meestappen. Als ik mij kwaad moest maken in een scène, dan vind ik dat ik die kwaadheid mag gaan zoeken en me bij de regisseur of anderen mag gaan opwinden. Dan irriteer ik mij ook in real life als mensen op de set aan mijn kleren prutsen. Ik zal me nadien wel netjes gaan excuseren, maar dat is eigenlijk hoe ik werk. Als ik een emotioneel spanningsveld rond mij creëer, kan ik van daaruit de emoties putten.

“Nu, van de ruim honderd draaidagen waren er vijf conflictdagen, dus dat valt nog goed mee. Het gaat wederom om dat vertrouwen. Ik maak ook ruzie met mijn man, in de wetenschap dat het daarna wel weer goed komt.”

Beels: “Ik vond Veerle haar aanpak net fascinerend. Ze had ook soms muziek in de oren om in een bepaalde sfeer te komen. Dat is focus en concentratie. Er waren ook veel sterke meningen bij Tabula rasa, maar je voelde wel dat iedereen tot het uiterste streed om het beste resultaat te krijgen. Niet omwille van zijn of haar ego.”

Gozin: “Er is nooit een knoop doorgehakt die een van ons dood­ongelukkig zou maken.”

Beels: “Het was wel een moeilijk evenwicht omdat Malin en Veerle echt de bezielers zijn van de serie. Zij zijn de biologische moeders, ik ben later mee in de opvoeding gestapt. Zo voelde het toch voor mij. Dus dan moet je soms wat balanceren tussen dat respecteren en rechtuit je gedacht zeggen.”

Wat was zo’n moeilijk moment?

Baetens: “Mijn personage, Mie D’Haeze, rijdt in de reeks met een oude witte Saab rond. Schoon op beeld, maar echt een oude bak. Ik vond dat oorspronkelijk totaal onrealistisch. Ik dacht: het gaat hier om een vrouw die net geheugenverlies na een auto-ongeval heeft opgelopen. Dan kruip je toch niet in zo’n wrak met een verouderde airbag?”

Beels: “Terwijl Jonas (Govaerts, KVDP) en ik auto’s per definitie lelijk vinden op beeld en in die Saab dus een goed compromis zagen.”

Baetens: “Mie was in mijn hoofd ook een vrouw die van netheid en orde houdt en dan moet die in zo'n oud vuil kot wonen. Die oude meubels in het boshuis waar de reeks zich grotendeels afspeelt, klopten voor mij gewoon niet. Ik kan daar soms in doorslaan.”

Beels: “Terwijl Tabula rasa een serie is die een laag op de werkelijkheid legt. Die speelt met een sfeer tussen waan en werkelijkheid. Dan kun je geen decor vol cleane Ikea-meubels zetten.”

Baetens: “Ik heb van Kaat geleerd dat esthetiek soms voorgaat op de realiteit. Op beeld zag het er allemaal prachtig uit.”

De serie zat eerst bij VTM. Maar toen de zender de bizarre sfeer eruit wilde filteren, zijn jullie naar de VRT gestapt.

Gozin: “We wilden echt een atypische reeks maken, die vanuit het hoofd van het vrouwelijke hoofdpersonage vertrekt. Anderen wilden het meer op het whodunit-element spelen, het perspectief van de zoekende speurder. Maar dan kom je weer in dat cliché­vaarwater.

“Als je iedereen pleast, blijft er niks meer van het oorspronkelijke concept over en valt het tussen alle stoelen en banken. En dan is niemand gelukkig. Ik ben nu tenminste wel content met het resultaat. Al begin ik een week voor het op het scherm komt wel zenuwachtig te worden. Alsof ik in mijn bloot gat sta.”

Beels: “Malin heeft vooraf echt een blauwdruk van de reeks in haar hoofd, en daar vecht ze voor. Dan komt haar dominante mannelijke kantje naar boven. (lacht) En terecht.”

Tabula rasa, een productie van Caviar, is vanaf zondag 29 oktober om 21u30 te volgen op Eén. Onze recensent kreeg al een preview op Film Fest Gent: lees hier zijn recensie van de reeks.