Direct naar artikelinhoud
Installatie

Red de wereld, geef uw overtollig vet weg

Julian Hetzel.Beeld Bas Bogaerts

Kan zeep de wereld redden? Zijn we schuldig aan armoede in Afrika? Wat te doen? De Duitse kunstenaar Julian Hetzel stelt in de installatie Schuldfabrik voor om ons overtollig lichaamsvet om te zetten in zeep. De verkoop ervan steunt waterwinning in Malawi. Is ons geweten dan gesust (en onze figuur gecorrigeerd)? "Kunst stelt vragen, maar geeft geen antwoorden."

Schuldfabrik poseert als een organisatie die menselijk vet, gewonnen uit liposuctie, omzet in schandalig dure zeep, maar wel voor het goede doel. In een blitse pop-upwinkel, die na Graz en Utrecht nu neerstrijkt in Gent kun je, zoals het een hippe fabrikant betaamt, de productie van de zeep volgen. Dat bezoek begint nogal ontnuchterend, als een biecht die je terugkatapulteert naar de tijd dat schuld, boete en medelijden met 'de negertjes' nog heel gewoon waren.

Je bent getuige van een liposuctie en wordt ingewijd in de productiegeheimen van de zeep

Maar dan keer je terug naar vandaag. Je bent getuige van een liposuctie en wordt ingewijd in de productiegeheimen van de zeep. Een juridische uiteenzetting neemt de argwaan over deze praktijk weg: dit is ethisch en juridisch ok omdat het kunst is. Die kunst volgt in de vorm van een ballet van schuimvlokken. Tot slot prent een manager-type wel nog eens de boodschap in. Vet = overvloed = schuld, maar ook: vet = energie = hulp. Dus: vet doneren zet onze schuld om in welvaart in Afrika.

Je voelt met je klompen aan dat hier iets niet klopt. Hetzel steekt de draak met ons verlangen om goed te doen, met schuldgevoelens over onze welvaart. Hij pookt ook in onze obsessie met een slanke figuur. Hij is niet aan zijn proefstuk toe. In de lezing-performance The benefactor (2011) legde hij uit waarom hij de 2.000 euro die hij kreeg om zijn artistiek succes aan te jagen, wegschonk aan een meisje uit Congo. Hij maakte er een langdurige performance van door elke dag 1 euro te schenken. Van de ruchtbaarheid rond het project werd vooral hijzelf beter.

De zakenman in de Afrikaan

Julian Hetzel.Beeld Bas Bogaerts

Schuldfabrik is daarop een soort vervolg. Hetzel: "The benefactor liep net af toen het festival Steirischer Herbst in Graz mij om een nieuw werk vroeg. Ik was niet klaar met dat thema. Net toen ontwikkelde Nederland, waar ik woon, een nieuwe doctrine rond ontwikkelingshulp. Geen aid maar trade was het devies. De doctrine stelt dat we de zakenman in de Afrikaan moeten wakker maken om op gelijke voet met elkaar om te gaan. Maar wat kunnen wij hen bieden? Afrika heeft alle grondstoffen zelf. Wij kunnen daar alleen schuldgevoelens tegenover stellen. Economische schuld: we roofden het continent leeg. En morele schuld: we danken onze welvaart aan die roofbouw. Wat zegt dat over ons altruïsme, over ontwikkelingshulp? Ik heb er als mannelijke, blanke, katholieke Duitser een vette kluif aan."

Hetzel beseft hoe gevoelig zeep van menselijk vet ligt. In Oostenrijk ontstond daar heisa rond. "Het roept kwade herinneringen op. Het is niet bewezen dat de nazi’s mensen verzeepten, maar waarschijnlijk is het wel. Dat dwong ons om legale en ethische vragen rond Schuldfabrik grondig te onderzoeken. Maar net omdat ze zo’n gevoelige snaar raken, moet je de gruwel van de geschiedenis en de band met vandaag ter sprake brengen in plaats van zedig te zwijgen."

"Tegenwoordig maken verjongingskuren gebruik van kinderbloed"

Hetzel: "De neoliberale economie gaat onvoorstelbaar ver in de uitbuiting van lichamen. Ik verzin niets. Veel kunstenaars werkten met dat thema. In de film Fight Club steelt men ook menselijk vet. De Israëlische Mika Rottenberg recycleerde voor een van haar films zweet van werkmannen. Maar het gebeurt ook echt. Tot hiv toesloeg gebruikte de cosmetische industrie volop lichaamseigen materialen. Tegenwoordig maken verjongingskuren gebruik van kinderbloed."

Toeschouwer moet antwoorden bedenken

Goede daden zijn dan een druppel op een hete plaat. "In Amsterdam struikel je over bedrijven die goede doelen steunen met hun opbrengst. Koffie smaakt blijkbaar beter als Guatemalteekse boerinnen er beter van worden. Wat is er mis met ons dat we die schouderklopjes nodig hebben? Denken we te weinig na over de schuld die ons treft? Je geschiedenis, je afkomst, ras, geslacht zadelen je onvermijdelijk met een schuld op. Dat bevraag ik. Ik leg dingen bloot die anders onder het tapijt verdwijnen. Maar het is aan de toeschouwer om antwoorden te bedenken. Dat is niet de zaak van de kunst."

Schuldfabrik, te zien op locatie in Gent van 16 tot 25 november, campo.nu en vooruit.be. Hetzels vorige voorstelling, The Automated Sniper, is nog te bekijken op het NEXT Festival in Kortrijk.