Martin Schulz (SPD): ‘De houding van Duitsland tegenover Europa moet veranderen’

‘We hebben een Europees minimumbelastingtarief en een Europese minister van Financiën nodig’, vindt Martin Schulz, de leider van de Duitse sociaaldemocratische SPD en de voormalige voorzitter van het Europees Parlement.

Meneer Schulz, bij de voorbije parlementsverkiezingen verloor uw SPD 9 procentpunt. De dag erna zei u voor de camera’s: ‘Er kan geen twijfel over bestaan. Ik stap niet in een regering met bondskanselier Angela Merkel (CDU).’ Herinnert u zich die uitspraak?

Martin Schulz: Natuurlijk. Ik herinner me zelfs de journalist die de vraag stelde.

Na de verkiezingen begon Merkel te onderhandelen over de Jamaica-coalitie, een verbond tussen de christendemocratische CDU, de liberale FDP en de Groenen. Even later zei u dat er nieuwe verkiezingen moesten komen als de onderhandelingen mislukten.

Schulz: Ook dat herinner ik me.

U en uw partij hebben die boodschap meermaals herhaald. Nu blijkt dat u gesprekken voert met de CDU. Waren die uitspraken niet bijzonder dom?

Schulz: Politiek is een dynamisch proces. We gingen er allemaal van uit dat de Jamaica-coalitie zou slagen, maar toen die partijen zichzelf de vernieling inreden, veranderde de situatie helemaal. Een partij als de SPD moet zich kunnen aanpassen, ook wanneer dat er niet bijzonder fraai uitziet.

Maar hoe kon u zo zeker zijn dat de regeringsonderhandelingen zouden slagen? Is het niet naïef, misschien zelfs nalatig, om geen Plan B te hebben?

Schulz: Het was redelijk om ervan uit te gaan dat de Jamaica-coalitie zou slagen. Tijdens de campagne leken de drie partijen dolenthousiast om met elkaar rond de tafel te gaan zitten. Ik kon toch ook niet weten dat de liberale FDP zichzelf wilde heruitvinden, en dat ze de coalitiegesprekken zou gebruiken om zichzelf in de markt te zetten? Maar toen gaf Merkel ons enkele signalen die we niet konden negeren.

Wanneer hebben we een regering?

Schulz: Het is lang niet zeker dat de SPD in een grote coalitie met de CDU stapt. Pas als we over de inhoud gepraat hebben, en alle voorstellen hebben onderzocht, zullen we beslissen of de grote coalitie de beste oplossing is. Onlangs zei u dat u naar niets streefde. Waar is het leiderschap, de ambitie?

Onlangs zei u dat u naar niets streefde. Waar is het leiderschap, de ambitie?

Schulz: Excuseer, ik heb op ons congres gezegd dat ik ‘naar niets streefde, niet naar een grote coalitie en niet naar nieuwe verkiezingen’. Maar ik heb wel gezegd dat ik de levensomstandigheden van mensen wil verbeteren en Europa stabieler wil maken. Goed leiderschap betekent dat je uitzoekt hoe je die dingen het best kunt realiseren, en dat binnen de partij bediscussieert. Een grote coalitie vormen, is niet de enige manier om tot een stabiele regering te komen.

Bij de verkiezingen behaalde de SPD de laagste score sinds 1994. Weet u al waarom het resultaat zo tegenviel?

Schulz: We zijn nog bezig met onze analyse. Ik heb duidelijk fouten gemaakt. Dat we al zo lang aan de macht waren, deed ons ook geen goed. We moeten het beleid dat we de afgelopen twintig jaar hebben gevoerd durven te herzien.

Wat is er zoal misgelopen?

Schulz: In 2003 zei toenmalig bondskanselier Helmut Schmidt (SPD) dat er zoiets bestaat als het ‘roofdierkapitalisme’. Hij zei dat we het beest op Europees niveau moesten temmen. Schmidt had gelijk, maar wij hebben dat te weinig geprobeerd.

Kan de EU zoiets? Veel mensen hebben een afkeer van Europa gekregen.

Schulz: Die indruk heb ik niet. En zelfs als dat klopt, wat dan? Moeten we Europa dan gewoon begraven? Dat is onzin. Als we de globalisering willen reguleren, kunnen we niet op het niveau van de nationale staten denken. De nationale staat heeft ons lang beschermd, maar tegenwoordig voelt de burger steeds meer dat het niet langer lukt. De dreiging van het grensoverschrijdende terrorisme neemt toe. Door de regels voor het vrije verkeer van burgers is er almaar meer sociale dumping. En het maakt niet uit hoe de volgende regering eruitziet, ze moet vooral weten hoe ze het verlies aan belastinginkomsten onder controle moet krijgen.

Dat klinkt toch als een pleidooi voor de grote coalitie?

Schulz: Het is een kwestie van gezond verstand. Om de vertrouwenscrisis onder controle te krijgen, hebben we meer Europa nodig, niet minder. We hebben een gemeenschappelijk belastingbeleid nodig, zodat we de fiscale achterpoortjes kunnen sluiten. Ook de sociale dumping moeten we aanpakken. We moeten onze buitengrenzen bewaken, en het terrorisme intelligent aanpakken. Die problemen kun je niet binnen een nationaal kader oplossen. Merkel heeft dat de afgelopen jaren volstrekt verwaarloosd. Europa heeft een nieuw fundament nodig.

In theorie klinkt dat allemaal goed. Maar de meeste mensen vertrouwen de EU als gemeenschappelijk project niet langer, omdat elk land aan zijn eigen kortetermijnvoordeel denkt.

Schulz: De situatie is toch helemaal veranderd? Op dit moment pleit Frankrijk voor een Europese revolutie en staat Duitsland op de rem. Het is lang anders geweest. Je hoeft het niet met elk voorstel van de Franse president Emmanuel Macron eens te zijn, maar hij heeft gelijk als hij zegt dat Europa een nieuwe basis nodig heeft. Daar pleiten de Europese sociaaldemocraten ook al lang voor. Als we echt willen, kunnen we de komende jaren een ander en beter Europa bouwen.

En hoe zal dat Europa eruitzien?

Schulz: Ik geef een paar voorbeelden. Ik wil dat er een eind komt aan de fiscale concurrentie. Landen die een gemeenschappelijke munt hebben, moeten niet tegen elkaar opbieden om het laagste belastingtarief aan te bieden. Er moet een minimumbelastingtarief komen, en een Europese minister van Financiën die erop toeziet dat de wetten gevolgd worden en dat er geen fiscale oases ontstaan. We moeten ook dezelfde standaarden hanteren op de arbeidsmarkt. Maar we moeten het niet alleen over technische kwesties hebben, Europa moet de mensen vooral weer enthousiast maken.

U vindt dat de SPD het kapitalisme ter discussie moet durven te stellen. Is de klassenstrijd terug?

Schulz: Kijk naar de financiële crisis. Het is toch duidelijk dat we ons in slaap hebben laten wiegen, en dat we de ongebreidelde speculatie niet genoeg hebben beteugeld? Daardoor stortte het financiële systeem in, en werden overheden uitgehold. Dat leidde tot veel sociale onrust. Speculanten konden in het ene land een bedrijf kopen, alle goede activiteiten verplaatsen, en wat overbleef was voor de prullenbak. En wij? Wij keken machteloos toe.

Op dat vlak is er toch niets veranderd?

Schulz: Inderdaad. Maar Europa is de grootste en rijkste markt ter wereld en kan hogere eisen opleggen. Dat de Franse president wil nadenken over nieuwe, duidelijke regels en Duitsland dwarsligt, is een ramp.

Is de conservatieve CDU een goede partner om het losgeslagen kapitalisme onder controle te krijgen?

Schulz: Tja, ik zou ook liever hebben dat de SPD de absolute meerderheid heeft. Maar als je je ideeën wilt doordrukken, moet je coalities sluiten – en dat is maar goed ook. Ondertussen zien ook veel christendemocraten in dat het zo niet verder kan. Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, is er zo eentje. Hij was achttien jaar lang minister-president van Luxemburg. Maar het is wel zijn Commissie die aan een multinational een boete van 13 miljard euro heeft opgelegd omdat hij belastingen ontweek (Schulz verwijst naar Apple, nvdr.). Veel christendemocraten begrijpen dat de klassieke middenstand bezwijkt onder dit systeem. Dat zien ook veel groenen en liberalen in.

De Duitse minister van Financiën heeft een enorme impact in Europa. Moet de SPD die post opeisen?

Schulz: Het valt nog te bezien of wij deel zullen uitmaken van de volgende regering. Mijn advies is dat niemand op dit moment moet speculeren over ministerspostjes. Maar één ding staat vast: de houding van Duitsland tegenover Europa moet veranderen. De uitgestoken hand van Macron aanvaarden, dat zal een van onze belangrijkste eisen worden bij de regeringsonderhandelingen.