6 tot 12 december 1917: Britten veroveren Jeruzalem

Jeruzalem is in Britse handen. De expeditiemacht in Palestina onder generaal Sir Edmund Allenby heeft zich meester gemaakt van de stad met de mythische naam.

Nadat de Britten midden november de havenstad Jaffa hadden veroverd, rukten ze geleidelijk vanuit het westen en het zuiden richting Jeruzalem, waarbij meermalen slag werd geleverd tegen de Turken.

Het lot van Jeruzalem was bezegeld toen een Brits detachement erin slaagde om vanuit Bethlehem de weg Jeruzalem-Jericho (in het oosten) te bezetten. Na een laatste gevecht aan de westelijke kant trokken de Ottomaanse troepen zich terug om aan omsingeling te ontkomen.   

De volgende dag, 9 november, verscheen de burgemeester van Jeruzalem met een witte vlag om de overgave van de stad aan te bieden.

Twee dagen later stapte generaal Allenby aan het hoofd van zijn troepen plechtig Jeruzalem binnen. Hoewel hij een uitstekend ruiter is, deed hij dat te voet, uit respect voor het heilig karakter van de stad. Allenby heeft meteen de vrije toegang tot alle heilige plaatsen van christenen, joden en moslims beloofd. Verscheidene heiligdommen worden bewaakt door moslims van het Brits-Indische leger.

Het nieuws van de verovering zorgt voor heel wat gejuich aan Geallieerde kant. Het succes van Allenby contrasteert met het slechte nieuws van de voorbije maanden: de twijfelachtige resultaten bij Passendale en Cambrai, de nederlaag van Italië, de gebeurtenissen in Rusland …   

De Britse premier Lloyd George noemt de verovering een “kerstgeschenk aan het Britse volk”.  In Engeland maar ook in Rome gingen de klokken luiden. De paus – nochtans neutraal in de oorlog – heeft plechtigheden aangekondigd om de “bevrijding  van Jeruzalem” te vieren.  

De Geallieerde pers wijst erop dat Jeruzalem na 673 jaar islamitische overheersing opnieuw in christelijke handen is. De vergelijking met de kruistochten is snel gemaakt. In het bezette Brussel hebben onbekenden bloemen neergelegd aan het standbeeld van Godfried van Bouillon. De Duitse politie heeft ze meteen weggehaald!

In de ochtend van 6 december heeft een enorme explosie de Canadese havenstad Halifax verwoest.

Het Franse vrachtschip Mont-Blanc voer die ochtend de haven binnen, in afwachting van een konvooi om naar Europa te vertrekken. Het kwam van New York en had 2400 ton TNT, schietkatoen en picrinezuur aan boord, explosieven om in de oorlog te worden gebruikt.  

De Mont-Blanc werd daarbij aangevaren door de Ino, een Noorse cargo die Halifax verliet om in New York hulpgoederen voor België op te halen.  De schok vernielde vaten benzeen op de Mont-Blanc. Het lekkende goedje vloog in brand door de vonken van de botsende schepen.

De Mont-Blanc vatte vuur en ontplofte een half uur later, met apocalyptische gevolgen. Er vormde zich een kilometers hoge vuurwolk. Van het schip was niets meer over. Het anker van de Mont-Blanc werd 3 km verder teruggevonden, een kanon op de voorplecht meer dan 5 km verder.

Tot op meer dan 15 km afstand sneuvelden de ruiten. De ontploffing was 200 km verder te horen. Bovendien ontstond er een 18 meter hoge tsunami.

Zowat  1600 mensen zijn meteen omgekomen, maar honderden stierven nog nadien aan hun verwondingen. Er vielen 9000 gewonden.  Velen van hen kregen stukjes glas in de ogen, velen zijn blind.

Zo’n 12.000 gebouwen werden vernield of zwaar beschadigd en 6000 mensen raakten dakloos.

Wel hebben bijna alle bemanningsleden van de Mont-Blanc het er levend afgebracht, omdat ze het schip zo snel als ze konden hadden verlaten.

De Britse legerleiding heeft officieel een punt gezet achter de slag bij Cambrai. Na een drie dagen durende Britse terugtocht is het front over de hele lengte gestabiliseerd.

De zware gevechten hebben uiteindelijk weinig opgeleverd. In de richting van Cambrai liggen de Britse stellingen nu hoogstens drie kilometer verder dan bij het begin van de slag (20 november). Ten zuiden daarvan hebben de Duitsers een paar kilometer terrein gewonnen.

Aan beide zijden telt men zo’n 45.000 doden en gewonden. Liefst 11.000 Duitsers en 9.000 Britten zijn krijgsgevangen gemaakt.  

De Duitsers feliciteren zichzelf omdat de Britse aanval is
afgeweerd en de inzet van stormtroepen zijn nut heeft bewezen.

Kritische persstemmen vinden dat de Britten hun eerste succesvolle verrassingsaanval met tanks niet hebben kunnen uitbuiten. Ze menen
dat de uitslag anders zou zijn geweest als de Geallieerde legers een gezamenlijk opperbevel hadden.   

Toch maken de Britten er een succes van. De aftocht zou geheel volgens plan zijn verlopen en de nieuwe verdedigingslinies zouden veel sterker zijn dan de vorige. Bovendien is aangetoond dat tanks voor een doorbraak in het front kunnen zorgen.  

Intussen zijn meer dan honderd Britse tanks vernietigd. Een vijftigtal tanks zijn vrij intact in Duitse handen gevallen. Sommige zijn zo goed als nieuw en kunnen nu eventueel door de Duitsers worden gebruikt.  

Voor het eerst sinds het begin van de oorlog is de Nobelprijs voor de Vrede toegekend.

De prijs gaat naar het Internationaal Comité van het Rode Kruis. Deze in Genève gevestigde organisatie waakt over de naleving van de Conventie van Genève, die gevangen en gewonde militairen beschermt. Het Comité heeft in het begin van de oorlog een agentschap opgericht dat hulp biedt aan de miljoenen krijgsgevangenen en inlichtingen geeft over hun lot.

Te elfder ure waren de Russische bolsjewistische leiders Lenin en Trotski voorgedragen voor de Vredesprijs. Het Noorse Nobelcomité liet weten dat die kandidaturen te laat binnenkwamen en dat het in elk geval de gebeurtenissen in Rusland wil afwachten.

Van de andere Nobelprijzen is alleen die voor letterkunde toegekend. Die gaat naar de vrij onbekende Deense schrijvers Karl Gjellerup en Henrik Pontoppidan.  

Acht maanden na de oorlogsverklaring aan Duitsland hebben de Verenigde Staten nu ook de oorlog verklaard aan Oostenrijk-Hongarije.

President Wilson had op 4 december in een rede voor het Amerikaanse Congres daarom gevraagd. Hij noemde Oostenrijk-Hongarije toen “de vazal van de Duitse regering”.  Drie dagen later was de oorlogsverklaring rond.

De meeste tegenstanders van de oorlog in het Congres vonden het niet de moeite zich te verzetten, omdat het land toch al in oorlog is. In het Huis van afgevaardigden stemde alleen het enige socialistische congreslid tegen. In de Senaat waren er geen tegenstemmen.  

Panama en Cuba, twee trouwen vazallen van Washington, hebben enkele dagen later eveneens de oorlog verklaard.

Intussen heeft het Zuid-Amerikaanse land Ecuador de diplomatieke betrekkingen met Duitsland verbroken, zonder evenwel de oorlog te verklaren.

Roemenië heeft een wapenstilstand gesloten met de Centrale mogendheden.

Tot nu toe hielden de Roemeense en Russische legers stand in het oosten van Roemenië, nadat het grootste deel van het land vorig jaar door de Centralen was veroverd.

De Roemeense regering-Brătianu heeft altijd haar trouw aan de Entente getoond, maar nu Rusland de oorlog wil beëindigen, heeft ze geen keuze.  Op 4 december liet de Russische bevelhebber in Roemenië weten dat hij de strijd wilde staken en zijn troepen terugtrekken. Diezelfde dag besliste een kroonraad onder leiding van koning Ferdinand een wapenstilstand te vragen.

De wapenstilstand werd gesloten in Focșani, aan de frontlijn. Op 9 december om 22.30 uur zetten Duitse, Oostenrijks-Hongaarse, Roemeense en Russische generaals hun handtekening onder de overeenkomst, waarna alle wapens zwegen tussen de Dnjestr en de Donaumonding.

Volgens de overeenkomst blijven de legers voorlopig op hun linies die ze innamen. Wie het niemandsland tussen de linies betreedt, wordt krijgsgevangen gemaakt. Daarmee wordt verhinderd dat er verbroederingen optreden. Het grootste deel van Roemenië blijft bezet.

De Roemenen eisten dat de legers aan het Roemeense front niet elders mogen worden ingezet. Die eis wordt ingewilligd, maar alle troepen­verplaatsingen die al eerder beslist waren, zullen worden uitgevoerd. In de praktijk hebben Duitsland en Oostenrijk-Hongarije al een groot deel van hun troepen uit Roemenië weggehaald.
 
Het gaat om de eerste volwaardige wapenstilstandsovereenkomst in deze oorlog. Over een wapenstilstand tussen Centralen en Russen wordt nog altijd onderhandeld in Brest-Litovsk. Daar is afgesproken een staakt-het-vuren van een tiental dagen in acht te nemen, in afwachting van een formele wapenstilstandsovereenkomst. In de praktijk zwijgen de wapens nu volledig aan het Oostfront.  

In Rusland heeft de bolsjewistische regering de liberale “kadetten” tot “vijanden van het volk” verklaard. Enkele van hun kopstukken zijn gearresteerd en in de Peter-en-Paulsvesting opgesloten.

Aanleiding is een demonstratie in Petrograd waaraan 200.000 mensen deelnamen, uit protest tegen het niet samenroepen van de pas verkozen Constituante. Een aantal verkozen leden van de Constituante, socialisten-revolutionairen en kadetten, probeerden de vergadering toch te laten plaatsvinden.

De demonstratie werd door de bolsjewieken bestempeld als een “contrarevolutie” en de kadetten werden er als “agenten van de bourgeoisie” voor verantwoordelijk gesteld. De kadetten (constitutioneel-democraten) vormen de grootste niet-socialistische partij in het land.

De betoging kwam er nadat de Rode Garde enkele leden had gearresteerd van de commissie die de verkiezingsuitslagen van de Constituante moet vastleggen.

Finland beschouwt zich voortaan als een onafhankelijk land, los van Rusland. Het wil een democratische republiek worden.

Een pas gevormde coalitieregering, geleid door Pehr Evind Svinhufvud, heeft onder meer de Zweedse, Deense, Franse en Duitse regeringen gevraagd die onafhankelijkheid te erkennen. Rusland heeft geen regering meer, aldus Svinhufvud, en de Russische troepen in Finland zaaien terreur en zetten de mensen tot misdaden aan.  

De Geallieerden zijn op hun hoede om die onafhankelijkheid te erkennen. Ze willen de Russen niet voor het hoofd stoten, zeker niet de tegenstanders van de bolsjewieken, waarvan de meesten vijandig staan tegenover afscheiding van Russische gebiedsdelen. De reactie van Duitsland is wel positief.

Finland behoort al een eeuw tot het Russische Rijk, maar heeft altijd een zekere mate van autonomie gekend, met een eigen democratisch verkozen parlement en regering.  

In Portugal heeft een militaire opstand een einde gemaakt de regering van nationale eenheid geleid door Alfonso Costa.

Op 8 december, na drie dagen van gevechten, waarbij de militairen vaak de steun van de burgerbevolking kregen, trad de regering af. Kort daarop is president Bernardino Machado afgezet en het land uitgezet, net als de voornaamste ministers.   

De leider van de opstand, majoor Sidónio Pais, wordt minister-president en minister van Buitenlandse Zaken en Oorlog.  

Pais, een doctor in de wiskunde, speelde een rol in de vestiging van de republiek in 1910 en was een tijd minister van Financiën. Tot 1916 was hij gezant in Berlijn. Hij geldt als Duitsgezind en als een tegenstander van de Portugese deelname aan de oorlog. De Geallieerde regeringen zijn er dan ook niet gerust in.  

Majoor Pais kan op veel steun rekenen. De vakbonden staan achter hem en hij liet gevangen stakingsleiders meteen vrij.  De oorlog is zeer impopulair in het arme Portugal, vanwege de levensduurte en de tekorten. Recent waren er uitingen van vreugde over de Italiaanse nederlaag.

Op 12 december is het precies één jaar geleden dat Duitsland een vredesvoorstel lanceerde, een vredesvoorstel dat door de Geallieerden werd afgewezen.

De Duitse kranten en tijdschriften besteden veel aandacht aan de verjaardag. Nu de oorlog aan het Oostfront is gestopt, heerst in Duitsland optimisme over de uiteindelijke afloop van de oorlog. De pers is ervan overtuigd dat de Geallieerden nu hun afwijzing van het vredesvoorstel betreuren.

De Geallieerden treuren bij het graf van de vrede, links, en, rechts, kijkt kroepier De Dood tevreden toe als zij zweren  "te blijven gokken tot ze alles verloren hebben" (Simplicissimus, 11 december 1917)

Links, een tevreden "boekhouder" van de dood, rechts, de "feeststemming" bij de Geallieerden op deze eerste verjaardag (Kladderadatsch 16 december 1917)