Zweden ontslaat bestuurders van instituut achter Nobelprijs Geneeskunde

Kan een bezoedeld Karolinska nog wel de Nobelprijs Geneeskunde uitreiken, vraagt men zich in Zweden af.

Zweeds minister voor Hoger Onderwijs en Onderzoek, Helene Hellmark Knutsson, heeft de voltallige bestuursraad van het Karolinska Instituut de laan uitgestuurd. Dat is een gevolg van de malversaties en regelrechte wetenschappelijke fraude van Karolinska-wonderchirurg Paolo Macchiarini. In twee externe onderzoeksrapporten wordt een deel van de verantwoordelijkheid expliciet bij het Instituut gelegd. Kan een bezoedeld Karolinska nog wel de Nobelprijs Geneeskunde uitreiken, vraagt men zich in Zweden af. Artsenkrant volgt het verhaal op de voet.

Vorig weekend werd Artsenkrant al getipt door UZ Leuven topdokter en NKO-chirurg Pierre Delaere over de ‘bom onder Karolinska‘. Nu zijn twee onderzoeksrapporten over de rol van het Karolinska Instituut en het Karolinska Ziekenhuis voor beide instellingen vernietigend. Macchiarini is jarenlang de hand boven het hoofd gehouden door de top van Karolinska, stellen de rapporten. Erger nog, hij had nooit mogen aangenomen worden. Maar men wilde zo graag de stamcelchirurg binnenhalen en houden dat regels werden gebroken. De Karolinska-top wordt ‘minachting voor wetten, ethiek en moraal’ verweten. Bovendien stellen de rapporten Karolinska medeverantwoordelijk voor het leed dat de slachtoffers van Macchiarini werd aangedaan.

De Italiaanse wonderdokter

Paolo Macchiarini verwierf wereldfaam toen hij als eerste bij een patiënt een luchtpijp inplantte die bekleed was met stamcellen. Zowel in de media maar ook in belangrijke medische vakbladen als The Lancet, werd de Zweeds-Italiaanse chirurg voorgesteld als de superstar van de stamceltherapie. Pierre Delaere stelde echter al in 2009 in The Lancet vragen bij de praktijken van de Italiaanse wonderchirurg. Inmiddels zijn twee van de drie patiënten die Machiarini in Stockholm opereerde, overleden. Een derde krijgt nog steeds – vier jaar na haar operatie – intensieve verzorging.

Pas in 2013 kreeg Macchiarini van het Zweedse ziekenhuis verbod om nog te opereren, maar hij bleef zijn gang gaan in Rusland en de VS, met even rampzalige gevolgen. Als onderzoeker kon de Italiaanse chirurg echter aanblijven op Karolinska. Hij kreeg zelfs een contractverlenging in oktober 2015. Het was een Zweedse televisiereportage die Macchiarini begin 2016 onderuit haalde. Die reportage was aanleiding voor de twee recent gepubliceerde onderzoeken en het ontslag van de rector en de vice-rector.

Nobel Assembly onder vuur

Blijft de storm echter beperkt tot Karolinska? Afgelopen weekend maakte Pierre Delaere al gewag van collaterale schade bij het Nobelprijscomité. De toewijzing van de Nobelprijs voor Geneeskunde gebeurt immers door de Nobel Assembly, een club van 50 leden die allemaal behoren tot het Karolinska Instituut. Heeft deze Assembly nog wel het morele gezag om de meest prestigieuze geneeskundige prijs ter wereld uit te reiken, vroeg Delaere zich toen al voorzichtig af.

Sommige leden van de Assembly zijn in de affaire Macchiarini niet onbesproken. Zo legde secretaris-generaal Urban Lendahl zijn functie al voor de zomer neer omdat hij betrokken was bij de aanwerving van Macchiarini. Hebben ook andere leden van de Nobel Assembly geen boter op het hoofd?

Delaere wordt bijgetreden door Bo Risberg, het gewezen hoofd van het Ethisch Comité van Karolinska. Risberg pleitte er op de Zweedse televisie voor om de Nobelprijs voor Geneeskunde gedurende twee jaar te bevriezen en het prijzengeld te gebruiken om de familieleden van de slachtoffers van Macchiarini te compenseren.

Wordt ongetwijfeld vervolgd.

Peter Raeymaekers (Artsenkrant)