China rangschikt alle inwoners: wie slecht scoort, mag trein of vliegtuig niet meer op (en dat is nog maar het begin)

Met het sociaalkredietsysteem stopt de Chinese overheid alle burgers in een gigantische database. Daar worden ze gerangschikt volgens criteria als crimineel gedrag of financieel gesjoemel, maar ook op basis van wat ze zeggen, kopen of doen. De Nationale Commissie voor Ontwikkeling en Hervorming zet enkele voorbeelden van dergelijk gedrag online, meldt Reuters.

De dienst vermeldt mensen die valse informatie verspreiden over terrorisme, heisa veroorzaken op vluchten, mensen die vervallen tickets gebruiken of roken op treinen. Het gaat bijvoorbeeld ook om werkgevers die nalaten sociale zekerheid te betalen of mensen die hun boetes links laten liggen.

Het systeem is echter niet transparant, meldt The Verge. Mensen krijgen net zo goed slechte punten voor kleine inbreuken, zoals het plaatsen van fietsen op het trottoir, of het aanbieden van verontschuldigingen die als "niet oprecht" worden bestempeld. Het zou vaak niet eens duidelijk zijn waarom iemand überhaupt op een zwarte lijst terechtkomt, laat staan wat eraan te doen valt.

"De Chinese overheidsinstanties hopen duidelijk een realiteit te ontwerpen waarin bureaucratische bekrompenheid de rechten van mensen aanzienlijk kan inperken", schreef Maya Wang van de non-profitorganisatie en ngo Human Rights Watch in december.

Hoewel op de website van de Nationale Commissie voor Ontwikkeling en Hervorming staat dat de nieuwe regeling pas ingaat op 1 mei, zijn er aanwijzingen dat het gebruik van sociaalkredietscores op binnenlands transport al jaren geleden begon. Begin 2017 liet het Volkshooggerechtshof van China weten dat 6,15 miljoen Chinese burgers werden geweerd van vliegtuigen omwille van sociaal wangedrag.

Het sociaalkredietsysteem dat president Xi Jinping wil opzetten is gebaseerd op het principe "eens onbetrouwbaar, altijd ingeperkt", meldt Reuters. Vorige maand schafte de regerende Communistische Partij in China de beperking op het aantal ambtstermijnen voor de president overigens af, waardoor Jinping langer aan de macht kan blijven dan de oorspronkelijke twee termijnen in de grondwet. Volgens critici wil hij zich ontpoppen tot de nieuwe Mao Zedong, die meer dan twintig jaar over het land regeerde. En hij heeft iets wat Mao niet had: hypermoderne technologie.

Met artificiële intelligentie, gezichtsherkenning en big data wil China al wat tegen de Communistische Partij ingaat de kop indrukken. China telt nu al zo’n 170 miljoen beveiligingscamera’s, maar de overheid wil dat aantal meer dan verdrievoudigen tegen 2020. Dat zou dan ongeveer neerkomen op bijna één camera per twee burgers.

In de provincie Xinjiang maakt de overheid al een tijd gebruik van gezichtsherkenningscamera’s. Bijna de helft van de bevolking daar zijn Oeigoeren, een moslimminderheid die gewantrouwd wordt. Van de inwoners verzamelde de overheid, zonder hun medeweten, al persoonlijke gegevens als irisscans, vingerafdrukken en bloedtypes. In 2016 werd ook gestart met een database van stemmen, handig voor het afluisteren van telefoongesprekken. Enkele weken geleden raakte bekend dat in Xinjiang burgers preventief werden opgepakt omdat het systeem hen aanduidde als staatsgevaarlijk of niet aangepast aan de maatschappij.

Vorige week testte de Chinese politie nog een slimme AI-bril uit waarmee agenten gezichten en nummerplaten screenden die in realtime door een database van verdachte figuren gehaald werd. Op termijn wil China technologisch in staat zijn om elke burger binnen de drie seconden te identificeren.

De Nederlandse documentairemaker Ruben Terlou zag in de miljoenenstad Shenzhen onlangs ook een toepassing met gezichtsherkenningssoftware in het verkeer. Wie zelfs te voet (!) een rood licht negeert, krijgt een slechte score. Wie vijf keer een rood licht negeert, komt op een zwarte lijst. En wie op die zwarte lijst staat, kan niets meer doen in de stad in kwestie. “Je kan geen lening meer krijgen, niet meer reizen met bus of trein, je kinderen kunnen niet meer naar de goeie privéscholen en je kunt geen baan meer krijgen bij de overheid”, zei Terlou eind januari in De Afspraak. Terlou noemde het “een Orwelliaanse maatschappij” en verwees naar George Orwells boek 1984, waarin de auteur een totalitaire maatschappij beschrijft onder het goedkeurende oog van een big brother.

Het volledige sociaalkredietsysteem zou operationeel moeten zijn tegen 2020.