Ongeziene diplomatenoorlog tussen Rusland en het Westen. Maar kunnen diplomaten zomaar worden uitgezet?
Westerse landen hebben de voorbije dagen al meer dan 150 Russische diplomaten uitgewezen, Rusland neemt gelijkaardige maatregelen en zet evenveel westerse diplomaten het land uit. Zo’n diplomatenoorlog tussen Rusland en het Westen is ongezien sinds het einde van de Koude Oorlog. Maar hoe kan dit nu gebeuren? Vier vragen over de escalerende diplomatenoorlog.
Diplomaten zijn toch onschendbaar?
Diplomaten in het buitenland genieten diplomatieke onschendbaarheid. Die onschendbaarheid is vastgelegd in het Verdrag van Wenen uit 1964. De redenering is dat diplomaten hun werk moeten kunnen doen, zonder dat het land waar ze verblijven hen onder druk kan zetten. Diplomaten in functie kunnen daar dus niet vervolgd worden.
Maar het gastland kan wel beslissen om een diplomaat het land uit te zetten. Dat kan zijn als een diplomaat de wet overtreedt of – zoals nu – in het geval van een diplomatieke crisis. Volgens het Verdrag van Wenen kan een gastland “op elk moment voor eender welke reden” een diplomaat ‘persona non grata’ verklaren en bepalen wanneer hij het land moet verlaten.
Ze zijn ‘persona non grata’, kunnen ze dan vervangen worden?
De lichtste sanctie zou zijn om een diplomaat terug te roepen voor overleg, maar dat is niet gebeurd. De diplomaten worden ‘persona non grata’ verklaard. Het gaat dus om specifieke personen die moeten vertrekken. Daarmee willen de westerse landen een duidelijk signaal geven aan Rusland.
Maar aangezien het om specifieke personen gaat, zou het diplomatiek personeel in principe vervangen kunnen worden. Bovendien gaat het over diplomatiek personeel, dus niet noodzakelijk over de echte diplomaten, maar over ondersteunend personeel. De uitgewezen personen zelf kunnen nooit meer terugkeren naar hun gastland.
Beide kanten benadrukken dat dialoog noodzakelijk blijft.
Hoe groot zijn de gevolgen van deze diplomatieke uitwijzingen?
De uitwijzingen hebben vooral een symbolisch belang. Het gaat bijvoorbeeld maar om een heel klein aandeel van het totaal aantal Russische diplomaten. Rusland heeft 242 diplomatieke posten in 145 landen over de hele wereld. Precieze aantallen zijn niet bekend, maar vermoedelijk heeft Rusland duizenden diplomaten in het buitenland.
De Verenigde Staten hebben zelfs meer dan 9.000 diplomaten in
het buitenland gestationeerd.
De uitwijzingen zullen vermoedelijk wel een tijdelijke impact hebben op de handel en culturele uitwisseling tussen Rusland en de westerse landen. Als de communicatie tussen Rusland en de VS en Europese landen afneemt, wordt de kans op een escalatie van de spanningen misschien ook groter. Maar er wordt duidelijk niet voor gekozen om alle diplomatieke relaties zonder meer te verbreken. Als er bilaterale problemen zijn, is het des te belangrijker om de communicatielijnen open te houden.
De grootste impact zullen de uitwijzingen hebben op het werk van de inlichtingendiensten en het vergaren van informatie in het buitenland. Want tussen de diplomatieke medewerkers zitten ook veel spionnen.
Spionnen die zich voordoen als diplomaten, is dat gangbaar?
Het is geen grote verrassing. Op ambassades werken niet alleen diplomaten. Diplomaten worden uitgezonden door het Ministerie van Buitenlandse Zaken, maar ook andere departementen kunnen mensen naar ambassades sturen. Zo zijn er handelsattachées, defensieattachées en cultuurattachées. Ook inlichtingendiensten kunnen mensen sturen, onder een diplomatieke dekmantel dus.
Veel landen weten of vermoeden dit van elkaar. De VS weet bijvoorbeeld dat er Russische spionnen onder de diplomaten zitten, en omgekeerd. Daarom zet de VS niet alle spionnen uit, maar blijft het bij zestig. Rusland zet namelijk op zijn beurt ook zestig Amerikaanse diplomatieke medewerkers het land uit, waar mogelijk ook medewerkers van de inlichtingendiensten tussen zitten.