85.000 jaar oud menselijk vingerkootje uit Saudi-Arabië stelt Out of Africa-theorie in vraag

Onderzoeker Iyad Zalmou, een paleontoloog bij de Saudi Geological Survey, en een van de auteurs van de nieuwe studie, vond het opmerkelijke 3,2 centimeter lange fossiele kootje in 2016, in de site Al Wusta in de Nefud-woestijn. Dat zei Huw Groucutt aan "Live Science". Groucutt is de hoofdonderzoeker van de studie en een archeoloog aan de University of Oxford in Engeland. 

Zalmou zag onmiddellijk dat het om een vingerkootje van een moderne mens moest gaan. "Het is de middelste falanx (een kootje), het middelste beentje van de middenvinger, en bij neanderthalers is dat beentje veel meer gedrongen. Dit beentje is lang en dun, en dus dachten we, zelfs louter visueel, onmiddellijk dat het toebehoorde aan een Homo sapiens", zei Groucutt aan de website van CNN. 

Het team liet het daar echter niet bij en maakte ook een 3D-model van het beentje op basis van een CT-scan. Dat werd vergeleken met kootjes van hedendaagse mensen en vroege Homo sapiens, en met verschillende soorten die mensachtige vingers hebben, waaronder gorilla's, verschillende soorten smalneusapen - apen uit de Oude Wereld -, de mensachtigen Australopithecus afarensis en Australopithecus sediba, en neanderthalers.

"Al die studies kwamen tot dezelfde conclusie, namelijk dat het fossiel toebehoorde aan Homo sapiens", zei Groucutt volgens "Live Science". "De vorm van de vingerkootjes van Homo sapiens is nu eenmaal behoorlijk verschillend van die van andere soorten."

Het vingerkootje behoorde waarschijnlijk toe aan een volwassene, maar het is niet duidelijk of het om een man of een vrouw ging, zo voegde hij eraan toe. Omdat het beentje gemineraliseerd is tot een fossiel, en duizenden jaren doorgebracht heeft in een droge omgeving, bevat het waarschijnlijk geen DNA meer, zei Groucutt.  

De site Al Wusta waar het kootje gevonden is, ligt nu in het noordelijk deel van het Arabisch schiereiland midden in de Nefud-woestijn, maar 85.000 jaar geleden was er een meer waar het hele jaar door water in stond. Dat meer trok veel dieren aan, waaronder nijlpaarden, Pelorovis, een nu uitgestorven geslacht van wilde runderen, en Kobus, een geslacht van Afrikaanse antilopen. Van die dieren werden op de site fossielen aangetroffen. 

85.000 jaar geleden was het gebied waarschijnlijk een halfwoestijn, en werd het meer omgeven door grasland. De toegenomen moesonregens veranderen in die tijd het Arabische Schiereiland in een gebied dat bedekt was met meren, en doorsneden werd door rivieren. 

"Uit satellietbeelden hebben we momenteel zo'n 10.000 paleo-meren -oude meren - kunnen vinden in Arabië, en we hebben gewerkt in enkele honderden van die meren, en ze zitten vol archeologie", zei professor Michael Petraglia aan CNN. Petraglia is professor Menselijke Evolutie en Prehistorie aan het Max-Planck-Institut für Menschheitsgeschichte in Jena, de leider van het project en een mede-auteur van de studie.

De onderzoekers denken dat andere oude meren in de Nefud-woestijn meer sporen kunnen bevatten van vroege Homo sapiens, die het groot wild waarschijnlijk gevolgd zijn op zijn tocht van Afrika naar het Arabisch Schiereiland.

De paleontologen vonden ook 380 stenen werktuigen in Al Wusta. Groucutt en Petraglia schatten dat er mogelijk 20 tot 40 jagers-verzamelaars geleefd hebben, wat hun vermogen aantoont om verschillende leefgebieden te bewonen. 

Vraag is wat er met deze zeer nomadische groep jagers-verzamelaars gebeurd is. 

"We kunnen zeggen dat er zo'n 90.000 jaar geleden mensen waren in het noorden van Arabië, maar wat er van hen is geworden is erg onduidelijk", zei Groucutt aan CNN. "Het is mogelijk dat ze uitgestorven zijn, het zou ook kunnen dat ze verder getrokken zijn, Azië in." 

Tot nu toe dachten vele geleerden dat de vroege mensen zo'n 60.000 jaar geleden uit Afrika gemigreerd zijn, en dan de kust gevolgd hebben, waarbij ze leefden van wat ze in de zee vonden, zei Petraglia.

"Maar nu, met het fossiele vingerbeentje uit de site Al Wusta in Saudi-Arabië, hebben we een vondst die 85.000 tot 90.000 jaar oud is, wat laat veronderstellen dat Homo sapiens veel vroeger dan 60.000 jaar geleden uit Afrika wegtrekt", zei Petraglia op een persconferentie volgens "Live Science". "Dit ondersteunt een model niet van één enkele, snelle verspreiding uit Afrika 60.000 jaar geleden, maar van een veel gecompliceerder scenario van migratie."

De nieuwe vondst staat niet alleen, maar is een van vele recente vondsten die de onderzoekers helpen om de tocht van de vroege mensen uit Afrika in kaart te brengen. In januari  kondigde een ander team van onderzoekers aan dat ze een 190.000 jaar oud kaakbeen van een moderne mens gevonden hadden in de Misliya-grot in Israël. 

"Mensen ontplooiden zich herhaaldelijk in de Levant, op de stoep van Afrika, maar we weten niet wat er gebeurd is eens men dat gebied voorbij is", zei Groucutt aan "Live Science".

De Levant - het gebied ten oosten van de Middellandse Zee dat het huidige Israël, Libanon, de Palestijnse gebieden, Syrië, de Turkse provincie Hatay en het grootste deel van Jordanië beslaat - was in die tijd een bebost gebied dat in de winter regen kreeg, terwijl Al Wusta, zo'n 650 kilometer verderop, grasland was waar het in de zomer regende.  Als de vroege mensen het ene leefgebied konden inruilen voor het andere, moeten ze een groot aanpassingsvermogen hebben gehad, zeiden de onderzoekers. 

De datering van het fossiel stemt daarenboven overeen met andere archeologische bewijzen van vroege mensen die gevonden zijn buiten Afrika, zeiden de onderzoekers. Het gaat dan onder meer om 70.000 jaar oude fossielen van Homo sapiens die gevonden zijn in Tam Pa Ling in Laos, 68.000 jaar oude tanden van Homo sapiens uit de Lida Ajer-grot op Sumatra, 80.000 jaar oude menselijk tanden uit de Fuyan-grot in China en bewijzen voor de aanwezigheid van mensen in Australië zo'n 65.000 jaar geleden. 

"Deze ontdekking toont voor het eerst overtuigend aan dat vroege leden van onze soort een uitgebreid gebied van Zuidwest-Azië gekoloniseerd hebben, en niet beperkt waren tot enkel de Levant", zei Groucutt. "Het vermogen van deze vroege mensen om dit grote gebied te koloniseren, trekt de al geruime tijd ingeburgerde opvatting in twijfel dat de vroege uittochten uit Afrika lokaal beperkt waren en geen succes kenden."

De studie van het team is gepubliceerd in "Nature Ecology & Evolution".