60 jaar Expo 58: hoe stelden wij toen Congo voor?

Tot en met 1935 waren de paviljoenen van Congo uiterst kolonialistisch-paternalistisch, neerbuigend en zelfs ronduit racistisch. De organisatoren konden weinig meer bedenken dan een Afrikaans dorp nabouwen, en dat te bevolken met overgevaren "inboorlingen". Het publiek, in die tijd bijna alleen maar Belgen, vergaapte zich van achter een omheining aan de zwarte mensen, als waren het apen in de kooien van de dierentuin. 

De Congolese deelnemers werden noch min noch meer uitgebuit. De huisvesting was ultra-slecht. Alles samen zijn enkele tientallen Congolezen overleden aan hen onbekende ziektes en van ontbering. Niemand vond dat abnormaal. 

Zo kon het in 1958 duidelijk niet. Expo 58 moest de grootste, mooiste en meest internationale wereldtentoonstelling ooit worden. Het koloniale beeld dat in 1935 nog overheerste, had een sterke correctie nodig. Vooreerst kwamen er maar liefst 7 grote en prestigieuze paleizen, en een prachtige tuin, gewijd aan toen nog Belgisch-Congo, maar ook aan Rwanda en Burundi. Landen als Frankrijk en Groot-Brittannië besteedden nauwelijks aandacht aan hun kolonies.

Een reliek van dat Congolese paviljoen, meer bepaald de indrukwekkende houten draagspanten van de legendarische firma De Coene uit Kortrijk, valt nog te bewonderen in een bedrijfsgebouw aan de Bergense Steenweg in Brussel.

Het Congolees paviljoen was niet alleen groot en aantrekkelijk, maar ook boeiend. Er viel authentieke Afrikaanse kunst te bewonderen, maar ook werk van Belgische artiesten die geïnspireerd waren door Afrika, Floris Jespers onder meer. Meest opmerkelijk was het magnifieke kinder- en jeugdkoor "De Troubadours van koning Boudewijn" dat op Expo 58, maar ook elders in België, hun Missa Luba opvoerden. Die swingende Afrikaanse eucharistie maakte een grote indruk op heel wat toen hedendaagse componisten. Het koor stond onder de leiding van een Belgische pater met een enorme en eerlijke kennis en belangstelling van en voor Afrikaanse muziek.  

Maar kijk, ook in 1958 toonde het Congolees paviljoen enkele hutten, een meertje en wat prauwen, bemand door, jawel, "inboorlingen". Die waren opnieuw aangevoerd uit Congo. Snel bleek dat de tijden veranderd waren. De "acteurs" in het Congolese dorpje voelden zich bekeken. Na een incident met blanke kinderen die bananen gooiden naar hun zwarte leeftijdsgenoten hielden de Congolezen de menselijke zoo voor bekeken. Dat gebeurde voor Expo 58, die liep van april tot oktober, halfweg was.  

Wat de Belgen niet hadden voorspeld was dat Expo 58 een versnellende factor zou worden in de dekolonisering. Ons land nodigde 500 zogenoemde "évolués" uit, bijna alle Congolezen die onderwijs hadden genoten kortom. Onder hen Patrice Lumumba, de links-liberale nationalistische leider, toen in de rol van persfotograaf. Wegens de uitgestrektheid van hun land, en ook wegens de controle door de kolonisator, konden die mensen elkaar in Congo nooit ontmoeten. In Brussel mochten ze vrijuit praten, over alles, ook over plannen om politieke partijen te starten die zouden streven naar "dipenda".  Ze legden ook contacten met "vrije" bezoekers uit andere Afrikaanse landen, met zwarte Amerikanen, Indiërs, vakbondsmensen, socialisten...

En zoals de Belgen op Expo 58 de wereld leerden kennen, ontdekten de Congolezen  België. Ze stelden vast dat veel blanke Belgen ook hard moesten werken, en het slachtoffer waren van onrecht. In danszalen en op feestjes hadden ze veel succes bij blanke vrouwen. Sommigen gingen zelfs naar bordelen aan het Noordstation en werden daar met veel égards ontvangen. 

Minder dan twee jaar later was Congo onafhankelijk. Zonder Expo 58 met zijn hutjes met inboorlingen en de Missa Luba zou het allicht iets later gebeurd zijn.