Filet pur, veggieburger of labovlees: waarom we zo gehecht zijn aan dat stukje "vlees" op ons bord

Vleesvervangers: iedereen die geen of minder vlees wil eten, gaat ernaar op zoek. Een veggieburger, tofuballetjes, of in de toekomst ook labovlees, zoals onze docu in de reeks "Het bord van morgen" al liet zien. Maar toch:  het blijven veggieburgers, tofuballetjes of labovlees. Waarom toch die hang naar "vlees", al dan niet in een vegetarische variant? 

"Dat is historisch te verklaren", zegt voedingsbioloog Leroy. Hij begint zijn betoog met een reis door de geschiedenis, en voert ons terug naar de jagers-verzamelaars. De band met vlees is altijd groot geweest, en er is een symbolische driehoek ontstaan waarin vlees centraal staat, zegt hij: sociaal, voedingsgewijs en qua verhaal, qua culturele bodem.

 "De mens heeft drie dingen nodig", licht hij nader toe, "voeding om alle nutriënten aan te leveren, interactie met de medemens (het sociale aspect) en ten derde een goed verhaal. Vlees staat in die driehoek centraal, en houdt die driehoek bij elkaar."

(lees verder onder de video)

Het voedingsaspect ligt nogal voor de hand: de voedingswaarde van vlees is groot, maar heeft ook evolutionair een grote betekenis gespeeld. "Door over te schakelen van een plantaardig naar een omnivoor-dieet, slaagden we er bijvoorbeeld ook in om onze hersenen te vergroten", legt Leroy uit. 

Maar daarnaast heeft vlees ook een belangrijke sociale rol vervuld. "Lange tijd waren we jagers-verzamelaars: de mens leerde er samenwerken in de jacht, en er was samenwerking nodig om de buit onder elkaar te verdelen. Het samen eten was ook een sociaal gebeuren." Dat laatste klinkt u wellicht bekend in de oren: ook nu verzamelen we met vrienden en familie nog graag rond een gezellige barbecue, waarop -meestal toch- minstens een merguez of een gemarineerde brochette  prijkt. 

Maar ook het verhaal, de derde behoefte, vindt zijn oorsprong in de tijd toen de jacht nog ons leven bepaalde. "Clans kwamen samen voor een "vleesfeest", dat eigenlijk vooral tot doel had om spanningen weg te werken, maar ook om samen verhalen te vertellen."

En laten we daarnaast ook niet vergeten dat vlees vaak symbool stond voor vitaliteit, vruchtbaarheid, kracht.... 

Het lijdt dus geen twijfel dat vlees mensen altijd heeft samengebracht: dat was zo in de steentijd, en dat is vandaag nog altijd zo (denk andermaal aan de gezellige barbecues). Dat is dus niet veranderd, maar het proces om aan dat vlees te raken, is wel beginnen te veranderen.  "Het dier stond heel oorspronkelijk op gelijke hoogte met de mens.  Wanneer een jager het leven neemt van een dier, betuigt hij respect. Later zijn we overgeschakeld op domesticatie en is de mens net ietsje boven het dier gaan staan, maar nog steeds heel erg respectvol, want het dier werd gelinkt aan het pantheon, de goden." 

"En dan komen we in het westerse model, waar die dingen weggevallen zijn. We kijken niet meer naar vlees als een levenswaar dat afkomstig is van een dier. We zien het als een levensmiddel zoals een ander, in een schaaltje en met wat plastic rond." En dus, zegt Leroy, eten we geen dier meer als we vlees kopen, maar gewoon een product, een levensmiddel.

En daar begint het probleem. Want hierdoor staan we niet meer stil bij het dier, de veeteler en alles wat erachter staat. "Door dit te doen, bevorderen we een beetje een klimaat waarin mistoestanden kunnen ontstaan." 

(lees verder onder de video)

De oplossing ligt dan ook voor de hand, zegt Leroy: we moeten voor een deel terug naar hoe het was.  "Los van de klimaatinspanningen die we moeten doen, denk ik niet dat het goed is om te gaan naar een veganistisch model. Dit vraagt evengoed om problemen." 

Wat vlees betreft, moeten we opnieuw op zoek naar een goed, coherent verhaal.  We moeten de driehoek van vroeger in ere herstellen. "Dit conceptuele verhaal is een echte noodzaak." De band met het vlees en vanwaar dat komt, moet opnieuw worden aangehaald. 

(lees verder onder de video)

"Ik stel niet voor dat alle slachthuizen morgen glazen wanden krijgen. Maar wat wel moet gebeuren, is dat mensen, zeker kinderen, meer teruggebracht worden naar de voedselketen. Ze moeten beseffen vanwaar voeding komt - en dat gaat breder dan vlees. Er moet opnieuw een contact komen met de aarde, de dieren en het ecosysteem waar alles uitkomt, en de mensen die daarin meespelen."

Een beter begrip van wat er gebeurt, zal mensen helpen om betere keuzes te maken in de winkel, redeneert Leroy. En misschien gaan ze dan ook wat meer willen betalen voor kwaliteitsvoeding, omdat ze dan beter beseffen waar het kwaliteitsverschil zit.

En dat zal dan op termijn tot een betere voedselketen leiden, want uiteindelijk is het de consument die de touwtjes in handen heeft.