“Producent wordt 100% verantwoordelijk voor afval”

Drie op vier Limburgers is voor statiegeld, zo bleek uit onze enquête. Verrast?

“Nee, het draagvlak groeit. Mensen ergeren zich aan vuilnis. Blikjes en plastic flessen maken daar een groot deel van uit. Statiegeld werkt ook. Dat zie je in Duitsland. Al was het daar in het begin wel wennen.”

Waarom voert u dat statiegeld niet gewoon in?

“Dat wil ik ook wel doen, maar dat vraagt tijd. Bovendien is Vlaanderen klein. Het statiegeld in heel België invoeren, zou natuurlijk het beste zijn. In het regeerakkoord staat dat er een studie over zou komen. Die is twee jaar geleden afgerond. Voor ons is dat de bijbel. Sindsdien zijn we de invoering aan het voorbereiden. Intussen hebben we de sector twee jaar de tijd gegeven om met een beter alternatief te komen. Zo zijn ze met de Mooimakers gestart.”

Wie is ‘de sector’?

“Verpakkingssector Fost Plus, Fevia (voedingsindrustrie), Comeos (winkels), Colruyt, Inbev, Coca-Cola enz, …”

Dat is toch niet echt gelukt als je kijkt naar het zwerfafval langs de weg.

“Wel, we zijn op die resultaten van de alternatieve aanpak van de Mooimakers aan het wachten. Maar die campagne is pas in 2016 gestart.”

Sommigen zeggen zelfs dat het afval in een paar jaar tijd met 40 procent is gestegen. Klopt dat?

“Mijn gevoel is dat het zwerfvuil niet is gedaald, maar die 40 procent lijkt me ook sterk overdreven.”

Hoe ver staat u nu eigenlijk met uw plan?

“Ik ga daar voor de zomer mee naar de regering.”

Maar N-VA heeft het statiegeld intussen toch al afgeschoten?

“Ze zijn er in elk geval nog niet mee naar de regering gekomen.”

Iedereen heeft ook andere cijfers. N-VA zegt dat blikjes en flesjes maar 12% van het zwerfvuil vormen en het daarom niet de moeite is om statiegeld in te voeren.

“Dat hangt er van af of je over volume spreekt of over gewicht. Petflessen en blikjes zijn heel licht, maar in volume gaat het wel degelijk om ongeveer de helft van het zwerfvuil.”

In onze enquête staat trouwens dat één op de vijf ook wel zelf iets op de grond gooit.

“Dat viel me ook op: iedereen ergert zich aan zwerfvuil, maar mensen gooien ook wel zelf zaken op de grond.”

Toch zijn de vervuilers moeilijk te vinden: ziet u soms mensen zaken weggooien?

“Ja, en ik spreek hen daar ook over aan. Ze worden dan soms wel kwaad, maar veel mensen geven me ook gelijk.”

Wat ziet u hen dan dumpen?

“Ik fiets veel en dan zie je al eens iemand de wikkel van een energiereep weggooien. Wat we nodig hebben, is een cultuuromslag, ander gedrag.”

En wat zegt u dan: ik ben minister van Leefmilieu, raap dat op?

“Als we er elkaar op zouden aanspreken, zou dat ook al helpen.”

Maar zorgt statiegeld ook voor een gedragswijziging?

“Als je 25 cent voor een blikje of een flesje krijgt wel.”

Onze lezers zijn ook voorstanders van hogere boetes.

“We hebben die net fors verhoogd, van de 350 euro die je maximaal kan krijgen voor een GAS-boete tot 800 euro à 2 miljoen euro die een rechter je kan geven. We trekken ook meer geld uit voor camera’s, zodat we de pakkans kunnen vergroten. Die subsidiëren wij via de Mooimakers.”

Dus de verpakkingsindustrie betaalt die camera’s?

“Inderdaad.”

Maar kan u ook een datum geven voor die beslissing over statiegeld?

“Deze lente.”

De lentebloesems zijn er, ze zijn bijna uitgebloeid.

“Ja (lacht). Het is druk op de toeristische routes in Limburg, hoor ik. Maar ik ga niet alleen met het statiegeld naar de regering, want dat gaat alleen over blikjes en flessen. Ik ga met een volledig plan voor verpakking. Ook over hoe we verpakking vermijden en hoe we de blauwe zak gaan uitbreiden.”

Wie is eigenlijk nog tegen dat statiegeld?

“Open Vld en N-VA. Ik merk in alle partijen wat koudwatervrees. We hebben een systeem van PMD dat goed gewerkt heeft.”

Maar van de flessen die via de blauwe zak ingezameld worden, wordt maar 24% hergebruikt. Hoe gaat u de andere politieke partijen overtuigen?

“De PMD heeft zijn grenzen, we moeten een stap verder gaan. Binnenkort zullen botervlootjes, folies en andere plastics in de blauwe zak mogen. Als we de hele visie op verpakkingen voorleggen aan de regering, denk ik wel dat de rest erop ingaat.”

Open Vld en N-VA gaan misschien zeggen: het mag niet gebeuren op kap van de winkeliers.

“Het zal altijd op iemands kap zijn. Nu betaalt de burger via de gemeenten, die opdraaien voor het opruimen van het zwerfvuil. De verantwoordelijkheid voor het afval leggen wij bij de producenten. Het systeem moet eenvoudig zijn: wie het afval op de markt brengt, draait er ook voor op.

Wanneer wordt uw plan ingevoerd?

“Dat zal voor 2019 zijn. Ik wil de wet nog voor deze legislatuur.”

Dus geen wikkels meer rond broccoli? Geen aardbeien meer in gewone plastic bakjes?

“Bijvoorbeeld.”

Met welke minister moet u daarvoor rekening houden?

“Met die van Volksgezondheid. Voor sommige voeding zijn er regels.”

Maar in biowinkels kan je ook broccoli krijgen zonder plastic.

“Dat moeten we dus bekijken.”

Is composteerbare bioplastic een alternatief? Of is die milieu-impact ook nog te groot?

“Bioplastic kan voor sommige toepassingen een oplossing zijn. Maar pas als er voor de rest geen andere plastics meer gebruikt worden, anders verstoren ze het recyclageproces.”

In Wallonië zijn de gratis plastic zakjes anders afgeschaft. Zowel die aan de kassa als die voor groente en fruit. In Brussel ook de draagtasjes, die van groente en fruit verdwijnen dit najaar.

“In theorie, want op de zondagse markt aan Brussel Zuid krijg je nog altijd plastic zakjes. Je kan dus veel invoeren als toch niemand controleert.”

Gaat u ook alle plastic verbieden?

“Voor sommige zaken zal het niet lukken. Voor vis en vlees bijvoorbeeld. Daarom zeg ik: we hebben een mentaliteitswijziging nodig. Want je kan wel van alles verbieden, maar je kan niet overal een agent zetten.”

In Rwanda zie je nergens zwerfvuil. Ze zijn er zo streng op plastic zakjes dat je aan de grens gecontroleerd wordt, net als op drugs. Je riskeert ook tot 4 jaar celstraf. Maar het systeem werkt wel. Misschien kan u zoiets invoeren?

“Nee, want we leven hier nog in een democratie. Bovendien maken we deel uit van een Europese markt. Voor alle duidelijkheid: we zijn nog altijd koploper wat sorteren en voorkomen van afval betreft. We hebben ook nog iets als een federale verpakkingsheffing.”

Dat betalen we dan toch zonder daar veel over te weten. Hoe ver wil u gaan in het verbieden van plastic? In het Verenigd Koninkrijk schaffen ze ineens ook plastic rietjes, plastic oorstokjes en plastic cocktailprikkers af.

“Oorstokjes of rietjes zitten nu niet in mijn plan. Het is ook belangrijk dat je de zaken niet bruskeert en dat je niet alles op één hoop gooit. Een aantal zaken kan je wettelijk niet alleen in Vlaanderen regelen.”

Waarom zouden we geen voorbeeldrol kunnen spelen?

“We zijn al klein. Het is belangrijk dat we samen met Brussel en Wallonië werken.”

Maar mensen zijn dat zwerfafval beu en willen misschien ook herbruikbare rietjes?

“Het is ook goed dat de consument zelf zaken weigert en bijvoorbeeld voor papieren rietjes kiest, dat moeten we stimuleren.”

De consument is er klaar voor, maar de eerste stap moet de politiek wel nemen, zegt de ceo van het Noorse bedrijf Infinitum, dat het statiegeld regelt.

“Dat is waar en in de nota die ik voorleg aan de Vlaamse regering staat dat de producent van de verpakte producten verantwoordelijk moet zijn voor het afval dat hij veroorzaakt.”

Voor 100 procent?

“Ja, voor 100 procent.”

Moeten zij het afval ook opruimen?

“Of de kosten dragen. Nu betalen de gemeenten, de burgers dus, 155 miljoen per jaar voor het opruimen van zwerfvuil.”

We zijn nu een koffie aan het drinken met verpakte suikerklontjes, koekjes en melkpotjes. Die verpakkingen mogen dan ook niet meer?

“We moeten daar op een verstandige manier mee omgaan, plots alles verbieden kan ook averechts werken. Verpakkingen hebben soms een functie en kunnen voedselverspilling tegengaan. Maar voor suikerklontjes bijvoorbeeld is dat overdreven. Ik moet in elk geval nog eerst met mijn nota naar de Vlaamse regering.”

Zijn er in de regering dan ook partijen tegen verpakkingen? Of moeten jullie alleen de verpakkingssector overtuigen?

“We hebben pas een overleg gehad met de hele sector, niet alleen met Fost Plus. Maar ook met Comeos, Colruyt, Lotus… We hebben hen heel duidelijk gezegd: als jullie hier niet in meegaan, zal het toch gebeuren. Ik had er voor de eerste keer een goed gevoel bij. De sector beseft stilaan dat stilstaan geen optie is.”

Bent u klaar voor de tegenwind, want die zal er komen. Of u bent dat al gewend misschien?

“In de vorige legislatuur heb ik ook de geluidsnormen gewijzigd en daarvoor hebben zelfs drummers voor mijn deur geprotesteerd. Maar intussen is de mentaliteit veranderd en dragen mensen zelfs oordopjes.”

We veronderstellen dat jullie al gekeken hebben of hier een draagvlak voor is. Wie is er tegen?

“De kleine zelfstandigen.”

Unizo nationaal is tegen, maar Limburg is voorstander.

“De kleine winkels hebben schrik en daar heb ik begrip voor, maar daar hebben we oplossingen voor. Niet elke winkel moet een machine hebben om leeggoed terug te nemen. In Duitsland is dat ook niet. Je kan ook in een containerpark het leeggoed terugnemen. Belangrijk is dat we goed luisteren en dat we de knelpunten kennen. Deze week had ik voor de eerste keer het gevoel dat iedereen mee wilde.”

Je kan natuurlijk tegen zo’n handelaar zeggen dat een machine niet verplicht is, maar je kan er ook voor zorgen dat een handelaar er iets aan verdient. In Noorwegen krijgen ze dan een korting op een milieuheffing. Hoort dat bij de mogelijkheden?

“Of de instelling die het statiegeld gaat beheren, kan bijvoorbeeld tussenkomen in de investering in zo’n machine. Je kan de handelaar ook rechtstreeks vergoeden voor zijn inspanningen.”

Wat sommigen ook zeggen, is dat jongeren het gewend zijn om veel verpakte voeding te verbruiken.

“We hebben via de scholen mensen geleerd om selectief in te zamelen. Nu hebben we ook een lespakket voor het derde leerjaar, een boek van Marc De Bel waarin een aantal personages strijden tegen zwerfvuil. Milieuzorg loopt al langer op school, dit wordt er aan toegevoegd.”

Een van onze journalisten is naar een dorp in Engeland getrokken dat afvalvrij is. Gelooft u daar in?

“Wel, ik had vroeger een buurman die op zijn boerderij helemaal geen afval had. De vuilniskar moest daar ook niet langs. Maar we moeten er wel voor zorgen dat mensen niets aan comfort kunnen inboeten én dat het allemaal eenvoudig is, anders zal het niet lukken. En natuurlijk willen we absoluut vermijden dat het afval in de tuin of in een allesbrander wordt verbrand.”

Maar je zal toch altijd iets aan comfort moeten inboeten, het feit alleen al dat je met je zakje naar de winkel moet.

“We moeten daar gewoon de tijd voor nemen. Met glazen flessen gaan we ook al terug naar de winkel. Het is een kwestie van gewenning.”

En gewoon taks heffen op plastic zakjes, zou dat niet werken?

“We hebben al een federale heffing, maar die werkt niet ontradend.”

Maar je zou ook degenen kunnen belonen die minder verpakkingen gebruiken.

“Ik vind toch dat vooral degenen die de verpakking produceren moeten nadenken, maar Europa zou ook moeten volgen. Want we zijn klein als regio. Fabrieken gaan ook niet alleen voor de Vlaamse markt alternatieven bedenken voor bijvoorbeeld melk. Vroeger, bij de start van PMD, waren we toonaangevend.”

Maar nu lopen we achter. Hoe winkelt u?

“Zelf winkel ik niet zoveel.”

Oké, hoe winkelt uw man dan?

“We gebruiken ook herbruikbare tassen, maar ik ben ook niet heiliger dan de paus.”

Letten mensen daar op?

“Ja hoor.”

In Limburg zit ook een producent die allerlei fruit verpakt, vooral voor export. Dus daar gaan ze jobs verliezen? Waar gaan we er bij krijgen?

“Er zullen nog altijd zaken verpakt zijn, maar dat zal op termijn biologisch afbreekbare verpakking zijn. En er zullen ook jobs bijkomen voor die containers. De verpakkingsindustrie zal niet verdwijnen, maar ze gaan zich wel moeten aanpassen.”

U hebt nog wat heikele dossiers waar u mee naar de regering moet. Het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen bijvoorbeeld. Hoe ver staat het daar mee? We horen dat alle dossiers van ruimtelijke ordening aan elkaar gekoppeld zijn: ook het instrumentendecreet en de boskaart. Klopt dat?

“Dat is ook logisch, ze gaan allemaal over ruimte.”

In Limburg is er veel discussie over de verkeersknooppunten en de voorzieningen in dat beleidsplan ruimte Vlaanderen, want daar zal je mogen ontwikkelen. Moet je én een verkeersknooppunt hebben én een voorziening om te bouwen? Is het en/en of en/of?

“Ik ben voorstander van en/of, een van de twee voorwaarden volstaat. In het plan is trouwens al opgenomen dat ook toekomstige knooppunten in aanmerking komen.”

Ook over de verhandelbare bouwrechten is discussie. Komt er eerst een proefproject?

“Nee, dat hoeft niet. Wie zal die bouwrechten gebruiken? Dat zullen toch vaak projectontwikkelaars zijn die in een bepaalde zone niet meer zullen mogen bouwen en in ruil op een andere plaats dan weer hoger mogen gaan.”

Blijkbaar is er ook discussie over de 100 procent vergoeding van wie niet meer mag bouwen. Iemand met een stuk grond dat niet aan een uitgeruste weg ligt, zou minder krijgen?

“Je krijgt 100 procent van de huidige waarde, ook als je bouwgrond achterin ligt, maar dan is dat ook minder waard.”

Wanneer gaan jullie uit die dossiers raken?

“Geen idee.”

Is Bourgeois al met een voorstel gekomen voor de boskaart die ongeveer een jaar geleden werd ingetrokken?

“Nog niet. Er wordt wel aan gewerkt.”