Nederlandse onderzoekers verschalken resistent melanoom

In het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam zijn wetenschappers erin geslaagd om resistente huidkankercellen te verschalken. Bij huidkanker of melanoom heeft ruim de helft van de patiënten een afwijking van een bepaald gen. Daardoor blijven de cellen voortwoekeren. Eén van de medicamenten om die woekering te bestrijden blokkeert de route waar het signaal passeert om meer cellen aan te maken. Maar na een half jaar heeft de cel daar een antwoord op gevonden en omzeilt ze de blokkade. Sterker nog, ze gaat nog meer signalen doorsturen voor celdeling dan voordien.  Het medicament is uitgewerkt, de cel is resistent geworden.

De groep rond onderzoeker René Bernards merkte dat de resistente cellen tegelijk ook veel vrije zuurstofradicalen produceren. Dat zijn kleine deeltjes die belangrijk zijn voor de communicatie binnen de cel. Maar als er te veel van zijn, beschadigen ze het erfelijk materiaal, het DNA, en dat kan tot celdood leiden. Bij de resistente kankercellen is dat niet het geval.

Toen bedachten de onderzoekers dat je de aanmaak van die vrije radicalen nog kan opdrijven met een bestaand medicament. Het middel vorinostat wordt al vijftien jaar gebruikt bij de bestrijding van andere kankers. Het heeft het voordeel dat er weinig nevenwerkingen zijn.

De eerste proeven bij muizen waren positief. De resistente melanomen werden kleiner. Daarna werden zes patiënten behandeld. Eén daarvan viel uit omdat die ook kruiden had gebruikt. Bij drie van de vijf patiënten zijn de onderzoekers erin geslaagd om monsters te nemen van het weefsel voor, tijdens en na de behandeling. Daaruit bleek dat de resistente kankercellen verdwenen waren. De wetenschappers noemen het een heel voorzichtig bewijs dat de biologische principes niet alleen bij muizen maar ook bij mensen gelden. Maar er is een groter onderzoek nodig om dit te bevestigen. Dermatoloog Thomas Maselis van de preventieorganisatie Euromelanoma is alvast positief: “Het is een goeie vondst, de redenering lijkt te kloppen. Door nog meer vrije radicalen te produceren in de resistente kankercel schakel je ze uit.”

Dat groter onderzoek start over twee maanden met 12 patiënten met een uitgezaaid melanoom. Eerst krijgen die het traditionele medicijn tegen huidkanker. Als dat na verloop van tijd tot een aantal resistente cellen leidt, krijgen de mensen vorinostat tot de woekercellen dood zijn. Daarna gaat de oorspronkelijke behandeling verder voor die cellen die niet resistent waren. In de toekomst hopen de onderzoekers met een DNA-test te kunnen zien of een huidkankercel resistent wordt.

Ondertussen gaan de onderzoekers na of dit mechanisme ook terug te vinden is bij bepaalde vormen van darmkanker. Want ook daar hebben sommige kankercellen gelijkaardige afwijkingen als bij de melanomen. Dit onderzoek zou wel eens tot snelle toepassingen leiden, meent Thomas Maselis van Euromelanoma: “Je hebt een medicament dat al jaren bestaat, dat gekend is en uitgebreid getest. Aan de andere kant zit je met patiënten met uitgezaaide melanomen, resistente kankercellen. Voor hen is er geen weg meer terug.”