"Om van te kotsen": Von Trier choqueert de Croisette. Uiteraard

Al tijdens de galapremière van The House That Jack Built begon het protest op sociale media. Heel wat aanwezigen vluchtten vroegtijdig de zaal uit, en wilden hun verontwaardiging meteen ventileren. "Walgelijk. Om van te kotsen. Zielig", tweette iemand. "Deze film had nooit mogen worden gemaakt", brieste iemand anders. Ook sommige recensies liegen er niet om: "Toxische, weerzinwekkende rommel", schrijft The Playlist.

Echt verrassend is dat niet. The House That Jack Built is inderdaad een extreem gewelddadige film, over de koelbloedige seriemoordenaar Jack (Matt Dillon). Minstens 61 moorden heeft hij op zijn geweten, pocht hij. En daarvan krijgen wij er een tiental tot in de meest gruwelijke details te zien. Het bloed spat bij momenten zodanig in het rond dat je je in een nieuwe aflevering van de horrorfranchise Saw waant. Al gaat Von Trier nog een paar stappen verder: lijkschennis, kindermoord, dierenmishandeling... Er zijn nauwelijks morele grenzen waar deze film niet met een gezwinde sprong overheen wipt.

Afgeknipte clitoris

Nu vroegen wij ons bij het lezen van de geschokte reacties wel af: hadden die mensen dan nog nooit een film van Lars Von Trier gezien? Want dan zouden ze zich toch nog moeten herinneren hoe Charlotte Gainsbourg in Antichrist haar eigen clitoris afknipte, en Willem Dafoe bloed ejaculeerde? Of hoe het seksverslaafde hoofdpersonage in de director's cut van Nymphomaniac eigenhandig een abortus uitvoerde? En was Dogville dan wel een kinderfeestje, misschien? Nee, wie Von Trier een beetje kent, weet dat het pas choquerend zou zijn als de gekke Deen een film maakte waarbij niemand woedend naar buiten liep. In godsnaam, de man heeft 'FUCK' op zijn knokkels laten tatoeëren!

Dat eeuwige provoceren heeft Von Trier ook al serieus in de problemen gebracht: zeven jaar geleden, tijdens de persconferentie van Melancholia in Cannes, begon hij een verwarrende uitleg over hoe hij Hitler wel begreep, en zelfs een klein beetje sympathie voor hem had. Toen hij plots inzag dat hij zich aan het vastrijden was, besloot hij laconiek: "Oké, ik ben een nazi." Humor à la Lars Von Trier natuurlijk, maar de festivaldirectie kon er niet om lachen. Von Trier, die dat jaar al voor de negende keer meedong naar de Gouden Palm, werd onverbiddelijk tot persona non grata uitgeroepen en levenslang van het festival verbannen.

Dat bleek in de praktijk nogal mee te vallen. Begin deze maand voegde het festival op het laatste nippertje nog The House That Jack Built toe aan het programma, waarmee de straf van Von Trier meteen ongedaan was gemaakt. Hoe die beslissing precies is genomen, valt moeilijk te achterhalen: een lid van de raad van beheer van het Festival liet ons weten dat er niet mag worden gecommuniceerd over hun interne keuken.

Weinstein

Hoe dan ook is het een vreemd moment om Von Trier weer in de armen te sluiten. In de nasleep van het Weinstein-schandaal schreef de IJslandse zangeres Björk eind vorig jaar een open brief over haar ervaringen met "een Deense regisseur" – Lars Von Trier dus. Hij zou haar tijdens de opnames van Dancer in the Dark seksueel hebben geïntimideerd, en haar vervolgens tegenover de hele crew als een moeilijk wicht hebben afgeschilderd toen ze zijn avances weigerde. Ook Zentropa, het productiehuis achter Von Triers films, kwam onder vuur te liggen vanwege de "cultuur van misbruik" die er zou heersen – producent Peter Aalbæk Jensen gaf toe dat hij weleens een stagiaire op de billen tikte, en beloofde daarmee te stoppen.

Toegegeven, die hele ban was natuurlijk fel overdreven. Maar de beslissing om Von Trier uitgerekend nu terug te laten komen – zij het wel buiten competitie, dus zonder het risico dat hij met een controversiële Gouden Palm zou gaan lopen – ruikt toch een beetje naar een marketingstunt. Door het conflict met Netflix en de veranderde strategieën van Hollywood-studio's kampt het festival dit jaar met een sterrenschaarste. Ze konden Von Trier dus goed gebruiken: hij zorgt altijd voor leven in de brouwerij.

Zelfkritiek

Anderzijds bewijst Von Trier wel dat hij zijn tijd in het verdomhoekje heeft gebruikt om na te denken over zijn gedrag. Meer zelfs: je kunt The House That Jack Built perfect zien als een (poging tot) zelfkritiek. Want is de seriemoordenaar hier geen alter ego van de regisseur? Net als Von Trier vindt Jack dat hij kunst maakt: hij legt het geweld dat hij aanricht vast op zorgvuldig in scène gezette foto's. Die stuurt hij op naar krantenredacties, in de hoop om te worden bewonderd voor zijn werk. Een psychopathische narcist met een bloedige verbeelding: Von Trier suggereert dat hij er zichzelf in herkent. Om een dialoog over de betekenis van gruwelijke daden in kunst te illustreren, gebruikt hij zelfs bloedige beelden uit zijn eigen films.

Ook Jacks haat voor vrouwen lijkt een uitvergrote reflectie van Von Triers kwalijke reputatie. En als klap op de vuurpijl heult het hoofdpersonage openlijk met de esthetiek van de nazi's. Toeval? Maak dat een ander wijs.

Nee, The House That Jack Built behoort niet tot Von Triers beste werk en is bij momenten haast ondraaglijk om naar te kijken omdat de regisseur je verplicht om mee te kijken door de ogen van een vreselijke, zieke man. Maar mag kunst nog een beetje tegen de borst stuiten? Ook dat lijkt de boodschap van deze film te zijn. Een sorry én een welgemeende fuck you tegelijk.

The House That Jack Built komt begin 2019 in de bioscoop.