Voorbeschouwing: wie blijft overeind in eerste tv-debat?

Het eerste presidentiële debat maandag wordt een van de onvoorspelbaarste presidentiële debatten uit de Amerikaanse geschiedenis - het zou zelfs saai kunnen worden. Maar de inzet is hoog, de spanning is enorm en elke fout telt, en net als bij een American Football-finale zullen 60, 70, 80 miljoen Amerikanen maandag live kijken naar de 90 minuten die bepalend kunnen zijn voor de Amerikaanse geschiedenis.

Clinton vs. Trump, deel 1.

Het wordt een botsing van stijlen en personen, van leugens en waarheden, van kijkers en verwachtingspatronen. Het zal gaan over hun haar, over hun kleding en over de rol van de scheidsrechter. Beleidsplannen zijn secundair, of werken zelfs averechts: presidentiële debatten gaan niet over wie de beste president zal zijn, maar over wie de beste president kan spelen.

Geen symmetrisch debat

De kandidaten staan nek aan nek in de peilingen, waarbij Clinton nog net voorloopt in de cruciale staten. Maar van haar voorsprong van augustus is bijna niets meer over. Clinton heeft het zichzelf vooral de laatste weken moeilijk gemaakt, met haar verzwegen ziekte en haar uitgesproken belediging van Trump-stemmers als 'sneue types'.

Mede daardoor wordt het geen symmetrisch debat. Voor Clinton valt er vooral wat te verliezen, voor Trump valt er vooral wat te winnen. Dat is het lot van Clinton en het geluk van Trump. Ze worden allebei gehaat door ongeveer de helft van het electoraat (Trump door iets meer), en daar zal weinig verandering meer in komen. De mogelijke verandering zit in die andere helft: het deel van het electoraat dat wel op hen zegt te gaan stemmen.

En daarin staat Trump beter. Als het afgelopen jaar iets duidelijk is geworden, is het dat Trump overal mee wegkomt: fouten, fraude, leugens, beledigingen, inconsistenties. Clinton heeft veel minder goodwill. Natuurlijk, ook zij heeft een stevige harde kern van supporters. Maar de schil van twijfelaars daaromheen is groter. Trump is een zakenman, en heeft zijn imago opgebouwd rond zijn fouten: een zakenman is iemand die gevaar mag opzoeken en die geheimen mag hebben. Clinton is een politicus, en haar imago kan alleen maar lijden onder haar fouten: een politicus mag geen risico's nemen en vooral geen geheimen hebben.

Beroep op de redelijkheid

Dat de kloof tussen Clinton en Trump kleiner is geworden komt dan ook niet zozeer doordat de aanhang van Trump is gegroeid, maar vooral doordat de aanhang van Clinton is gedaald, met name onder jongeren. Ze gaan niet stemmen, of stemmen op een van de onafhankelijke kandidaten, de libertariër Gary Johnson of de groene Jill Stein.

Wat betekent dat voor het debat? Clinton zal niet proberen te verleiden. Ze zal eerder dreigen, met een beroep op de redelijkheid: elke stem niet op mij is een stem op een man die het land in de afgrond kan storten. Ze zal het hebben over veiligheid en economie, maar daarbij vooral wijzen op de onveiligheid en gebrekkige economie die Trump in haar ogen zal veroorzaken.

Wat gaat Trump doen? In de debatten tijdens de Republikeinse voorverkiezingen maakte hij furore met persoonlijke beledigingen (little Marco, lyin' Ted, low-energy Bush), feitenvrije beweringen (dat Amerika de hoogste belastingen ter wereld heeft), onrealistisch populisme (de Mexicaanse muur) maar ook ongebruikelijke waarheden (de zinloosheid van de Irak-oorlog). Met zijn geïmproviseerde stijl, met een overdaad aan herhalingen en een gebrek aan argumenten, won hij volgens gebruikelijke debatmaatstaven geen enkel debat. Maar kijkers vonden hem de winnaar.

Spaarstand

Kan hij die stunt herhalen? Trump heeft nog nooit één op één een politiek debat gevoerd. In de Republikeinse debatten met meerdere tegenstanders zette hij zich in de spaarstand als het te inhoudelijk werd, om dan met een oneliner wakker te worden. Tegenover Clinton zal hij 90 minuten lang aanspreekbaar moeten zijn. Hoe houdt hij dat vol?

Hij heeft verschillende varianten van zichzelf ter beschikking: de Trump die de witte onderklasse voor zich heeft gewonnen met zijn rabiate populisme, en de Trump die, gecontroleerd door zijn campagnestaf, rustig een speech voorleest over de economische toestand van Amerika. Die 'presidentiële' houding lijkt voor hem nu het veiligst: de laagopgeleide witte mannen lopen niet meer bij hem weg, hij kan misschien nog wat procenten sprokkelen onder het hoogopgeleide, gematigde Republikeinse deel van het electoraat. Maar kan hij zichzelf beheersen, tegenover de vrouw die hij maandenlang heeft beschimpt?

Respect

Zelf heeft hij gezegd dat hij zich zal gedragen. "Als Clinton mij met respect behandelt, zal ik haar ook met respect behandelen", zei Trump maandag op tv-zender Fox. "Het hangt ervan af. Je moet het aanvoelen als je daar staat."

Wat gaat Clinton doen? In tegenstelling tot Trump, die dit weekeinde gewoon nog campagne voert, heeft ze zich terdege voorbereid, met een sparringpartner in de rol van Trump. Ze weet dat ze zo "helder en onbevreesd" mogelijk moet praten om zich teweer te stellen tegen de "beledigingen en aanvallen en pesterijen en het racisme" van haar opponent. Ze zal haar zinnen klaar hebben: waarschijnlijk hoeft ze niets te improviseren als reactie op de improvisaties van haar tegenstander.

Dat is ook haar zwakke plek. Clinton, de ervaren, inhoudelijk tot de tanden gewapende, dagenlang getrainde scherpslijper moet zich vooral stilistisch zien te verweren tegen Trump, de improviserende standup-politicus die nauwelijks heeft geoefend en nog nooit in één-op-één in de ring heeft gestaan. Het wordt een oneerlijk gevecht.