EU-top leert: vooral bij elkaar blijven op Trumps slingerwegen

De Westelijke-Balkanlanden kwamen er dus bekaaid van af in de Bulgaarse hoofdstad Sofia. Zuinigheid troef in de slotverklaring, die hun alleen een ‘Europees perspectief’ biedt. Dat is volgens meerdere EU-leiders niet hetzelfde als een perspectief op toetreding tot de EU. Het kan ook gewoon verhoogde samenwerking betekenen. "De afgelopen vijftien jaar werd voortdurend gesproken over uitbreiding en dat heeft Europa verzwakt", stelde de Franse president Macron.

Voorstanders van uitbreiding, zoals Oostenrijk, wijzen erop dat de EU beter stabiliteit naar de Westelijke Balkan kan exporteren dan dat zij straks allerlei ongerief uit dit chronisch instabiele gebied moet importeren. Uitbreidingsceptici als de Nederlandse premier Rutte menen echter dat de Balkanlanden op het gebied van de rechtsstaat en mediavrijheid nog veel te veraf staan van de EU. Onder druk van populistisch rechts zitten de sceptici ook niet te wachten op een mogelijke nieuwe golf arbeidsmigranten.

Vleien, eisen, dreigen

De magere uitkomst van het Balkanberaad was het minst verrassende van de top, die verder vooral het karakter had van een trans-Atlantische realitycheck. Als de Europese leiders nog illusies koesterden over de samenwerking met Trump, raakten ze die de afgelopen weken kwijt. EU-president Tusk zei dat met zoveel woorden, en niemand sprak hem tegen. Het bondgenootschap met Amerika heeft iedere vanzelfsprekendheid en voorspelbaarheid verloren. Proefondervindelijk heeft men ervaren dat het moeilijk is om vat te krijgen op Trump.

Vleien, eisen, dreigen – niets hielp. Het enige wat de Europeanen dan nog rest, is dicht bij elkaar blijven, geen gekke dingen doen en niet alle deuren dichtgooien. Dat lukte in Sofia. Niets werkt zo disciplinerend als een gemeenschappelijke vriend die zich zo gedraagt dat je geen vijanden meer nodig hebt, zoals Tusk het op de top formuleerde.

Inzake het handelsconflict met Trump zijn de EU-landen het erover eens dat het ‘absurd’ is dat hij per 1 juni heffingen wil instellen op de invoer van Europees staal en aluminium omdat die een bedreiging zou vormen voor de nationale veiligheid. Hoe kunnen vrienden een dreiging zijn voor de VS? Ze eisen dat Trump voor de EU een permanente uitzondering maakt op de heffingen. Pas als hij daarvan afziet, zijn de EU-landen bereid om met hem te praten over het wederzijds wegnemen van handelsbarrières. In die onderhandelingen zou de EU willen proberen Trumps zorgen over onevenwichtigheden in de handelsrelatie, zoals bij auto’s, weg te nemen.

Route zoeken

Over Iran vinden de EU-lidstaten ‘unaniem’ dat alles moet worden gedaan om het land ertoe te brengen zich aan het nucleaire akkoord te blijven houden ondanks Amerika’s terugtrekking. Essentieel is dat Teheran kan blijven rekenen op de voor zijn economie belangrijke samenwerking met Europese bedrijven. Maar dan moeten wel maatregelen genomen worden die deze bedrijven vrijwaren van Amerikaanse represailles.

"We kijken naar technische oplossingen om onze ondernemingen te beschermen die werken in Iran", zei de Litouwse president Dalia Grybauskaite. Anderzijds erkende Merkel dat het atoomakkoord ‘niet perfect’ is en er met Iran onderhandeld moet worden over zijn ballistische raketten en zijn betrokkenheid bij de oorlogen in het Midden-Oosten, twee kwesties die ook Trump belangrijk vindt.

Zo probeert de EU haar route te vinden op Trumps slingerwegen naar het onbekende. Allereerst verenigd blijven (Tusk sprak na afloop van een ‘nieuwe kwaliteit van eenheid’). Vervolgens duidelijke grenzen aangeven. En ten slotte handreikingen doen. Niemand weet of het zal werken, maar het leuke van onvoorspelbaarheid is dat je ook positief verrast kunt worden.