Dit WK is meer dan een voetbaltornooi, het is een geopolitiek cadeau voor Vladimir Poetin

Als ik op de luchthaven van Moskou mijn paspoort afgeef aan de grensbeambte, vraagt ze in het Engels waar ik vandaan kom. Ik ben zo verbaasd dat ik haar vraag eerst niet begrijp. Meestal spreken de grensbeambten hier alleen Russisch. Maar met het WK voetbal voor de deur hebben ze duidelijke instructies gekregen om de buitenlandse gasten goed te ontvangen.

In de aankomsthal staan hostessen klaar om de voetbalsupporters op te vangen. Ook zij spreken iedereen aan in het Engels. Rusland wil zich de komende weken van zijn beste kant laten zien, want in de organisatie van het WK voetbal is veel geld en energie gestoken. Het is niet zomaar een voetbaltornooi, voor Rusland is dit geopolitiek. Het Kremlin wil tonen dat Rusland een rol speelt in de wereld en helemaal niet zo geïsoleerd is als het Westen vaak beweert.

De Russische president Poetin had het zich vermoedelijk niet mooier kunnen voorstellen. Net op het moment dat de eerste voetbalploegen in zijn land toekomen voor het WK voetbal, ligt de samenhang van het Westen op apegapen. De G7-landen, die na de annexatie van de Krim Rusland nog als een ongehoorzaam jongetje de deur wezen, rollen nu vechtend over elkaar in de sociale media.

Poetin moest er zelf niet veel voor doen, zijn Amerikaanse collega Trump deed het werk voor hem. Trump kwam ook plots met het voorstel om Rusland weer uit te nodigen voor de G7. Het verleidde oud-premier Verhofstadt tot een scherpe tweet over Trump die de wereld rondging: "Vertel ons gewoon wat Vladimir over jou weet, misschien kunnen we helpen."

Toen Poetin tijdens zijn jaarlijkse phone-in vorige week werd gevraagd iets grappigs te vertellen, kwam hij plots met het verhaal dat de beschuldigingen van Russische beïnvloeding van de Amerikaanse verkiezingen een grote grap waren. En die werd voor hem nog aangedikt door uitspraken als zou Trump de Europeanen in de armen van Poetin drijven. Niemand lachte, het leek eerder op een masterplan dat Poetin al schertsend ontvouwde. 

Poetin kon het zich veroorloven redelijk hautain te reageren op zijn bekvechtende G7-collega’s, dat ze altijd welkom zijn in Moskou eens ze een einde willen maken aan al dat creatieve gekibbel. Maar het Kremlin liet ook nog weten dat Rusland niet echt staat te springen om weer aan tafel te zitten met de G7-landen.

Poetin was net op dat moment in China voor een top met de landen van het Shanghai-samenwerkingsverbond, volgens Poetin intussen een veel machtiger verband dan de G7 omdat in China leiders rond de tafel zaten van landen met meer koopkracht dan de G7-landen.

Minister van Buitenlandse Zaken Reynders is van plan om op 23 juni naar Moskou te reizen. Gisteren werd duidelijk dat de Koning in die periode naar Rusland gaat. Al deze bezoekers zullen zich meestal niet beperken tot de wedstrijd van hun nationale ploeg, maar ook politieke ontmoetingen hebben. Zo zal Reynders normaal gezien Lavrov ontmoeten. 

De oproepen van mensenrechtenorganisaties zoals Human Rights Watch om geen hoge delegaties naar Rusland te sturen voor het WK, lijken in deze omstandigheden weinig kans te maken. De geopolitieke noden van Europa liggen op dit moment ergens anders.

Binnen de Europese Unie is er een duidelijke wil om te proberen de relatie met Rusland te verbeteren. Europa is immers niet meer zo zeker van de trans-Atlantische solidariteit die na de Tweede Wereldoorlog de hoeksteen is geweest van het Europese veiligheidsbeleid.

Dat laat Europa verweesd en kwetsbaar achter waardoor het moet vermijden dat de crisis met Rusland nog verder escaleert. 

Rusland is misschien geen wereldmogendheid, maar wel een Europese mogendheid en ook nog eens het grootste buurland van de Europese Unie. De zaak Skripal in Groot-Brittannië heeft weliswaar geleid tot een massale uitwijzing van diplomaten, maar niet tot nieuwe sancties. Prins William, voorzitter van de Britse voetbalbond, zal Rusland niet bezoeken tijdens het WK maar de meeste andere Europese deelnemende landen hebben geen gelijkaardige signalen gestuurd.

De Europese leiders hadden in normale omstandigheden Rusland uitgebreid kunnen aanspreken op de mensenrechtensituatie in het land, zoals dat wel gebeurde in de aanloop naar de Winterspelen in Sotsji. Zo is er in het hele land een strikt samenscholingsverbod dat inging op 25 mei en loopt tot 25 juli. Bij de betogingen begin mei van oppositieleider Navalny werden opnieuw honderden mensen gearresteerd.

In Kaliningrad, een speelstad van de Rode Duivels, kan een kritische krant geen drukker meer vinden en zit de hoofdredacteur in de cel op basis van een twijfelachtige aanklacht voor afpersing.

Ook zit de directeur van de Tsjetsjeense afdeling van Memorial in de cel omdat bij hem marihuana zou zijn gevonden, een aanklacht die volgens verschillende mensenrechtenorganisaties in elkaar is gezet omdat de man te kritisch was voor de lokale machthebber Ramzan Kadyrov. Tsjetsjenië is geen speelstad maar wel een FIFA-stad omdat de Egyptenaren daar hun basiskamp hebben. 

De 11 steden en de 12 stadions lijken intussen klaar voor het WK. Tot het laatste moment is er hard gewerkt zoals ik zelf midden mei kon zien in Kaliningrad. Gigantische vrachtwagens reden af en aan met zand om het vroegere moeras waarop het stadion is gebouwd, toegankelijk te maken voor de supporters.

Maar net zoals de Olympische Winterspelen in Sotsji in 2014, zal ook dit WK de Russische belastingbetaler zuur opbreken. Het worden de duurste wereldkampioenschappen voetbal ooit. Officieel wordt gesproken over 9 miljard euro, maar de schattingen van de reële kostprijs lopen op tot bijna 12 miljard. 

Net zoals in Sotsji zijn vele contracten naar oligarchen gegaan met goede contacten in het Kremlin, zoals Aras Agalarov die in 2013 nog een onderscheiding kreeg van Poetin. Zijn bedrijf heeft onder meer het nieuwe stadion in Kaliningrad gebouwd.

Ook Gennadi Timtsjenko, volgens vele bronnen een vriend van Poetin, heeft mogen delen in de geldstroom. Hij mocht de stadions in Volgograd en Nizjni Novgorod bouwen. Volgens berekeningen van oppositiepartij Jabloko is de prijs van alle stadions ongeveer de helft duurder dan dezelfde constructies in Europa, een meeruitgave van meer dan 1 miljard euro.

Toch is de commotie die voorafging aan de Winterspelen in Sotsji uitgebleven. De opsteller van het rapport voor Jabloko zei me dat het moeilijker wordt om dit soort onderzoeken te doen. De weinige kritische media die Rusland nog kent, zijn de afgelopen jaren voorzichtiger geworden nadat enkele grote bedrijven die ze in het vizier hadden genomen, hun voortbestaan bedreigden met monsterprocessen.

En meer dan waarschijnlijk heeft Rusland ook wel iets geleerd van de commotie rond Sotsji. De prijzen van de bouwwerken zijn nog altijd te hoog, maar het is veel moeilijker te achterhalen hoe dat komt.

Een belangrijk deel (ongeveer een derde) van de uitgaven voor het WK zijn naar stadions gegaan waarvan de toekomst hoogst onzeker is. De Baltika Arena in Kaliningrad moet de thuisbasis worden van de lokale voetbalploeg maar die speelt niet in de hoogste klasse.

De gouverneur van de regio stak midden mei niet weg dat de lokale begroting de kost van de uitbating van het stadion niet kan dragen. Hij zei me dat hij de belofte had gekregen van het Kremlin dat het federale budget nog drie jaar de kosten op zich zal nemen.

Ook de toekomst van de nieuwe stadions in Samara, Saransk, Rostov en Volgograd is onduidelijk. President Poetin wil dat de nieuwe infrastructuur bijdraagt tot de ontwikkeling van de sport in Rusland en hij heeft de regio’s duidelijk aangemaand de bestemming niet te veranderen. "Er mogen zeker geen rommelmarkten in komen zoals dat in de jaren negentig gebeurde in voetbalstadions", zei hij tijdens zijn phone-in. Maar hoe Rusland dat gaat blijven financieren is niet duidelijk.

De kosten van het WK hebben nu al geleid tot het schrappen van andere projecten, ook in de sociale sector, die meer hadden bijgedragen aan de langetermijnontwikkeling van het land dan de voetbalinfrastructuur.

In het Westen vrezen vele supporters dat Russische hooligans het voetbalfeest zullen komen verstoren. Hun gewelddadig optreden in Marseille tijdens het EK in 2016 tegen Britse supporters zit nog vers in het geheugen.

Volgens schattingen zouden nog geen 4000 Belgen de verplaatsing naar Rusland maken tijdens de eerste ronde en daarbij speelt de vrees voor de Russische hooligans vermoedelijk ook een rol. Maar de kans dat de ultra’s in Rusland in actie komen, is bijzonder klein.

De binnenlandse veiligheidsdienst FSB heeft ze duidelijk te kennen gegeven dat ze geen verstoringen van het WK zal dulden. Veel bekende hooligans kozen het zekere voor het onzekere en hebben tijdens het WK een reis naar het buitenland geboekt of zullen op hun datsja (buitenverblijf) verblijven.

Ze zullen vermoedelijk geregeld foto’s posten op sociale media om duidelijk te maken dat zij niet in de buurt van de stadions zijn. De meeste hooligans zijn ook Russische patriotten en willen vooral dat dit toernooi een groot succes wordt omdat dat ook zal afstralen op hun land.

In ieder geval zal Rusland er alles aan doen om de vele buitenlandse gasten in de watten te leggen. Een gast heeft in de Russische traditie sowieso al een speciaal statuut. En dit is een unieke kans om het land te tonen aan buitenlanders die meestal een weinig positief beeld hebben van Rusland.

Wie weet draagt het ook wel bij aan een betere verstandhouding. Het was alvast de innige wens van een inwoner van Sotsji die ik begin mei interviewde: "Ik hoop dat gewone gesprekken tussen ons en de bezoekers zullen aantonen dat er tussen ons minder verschillen zijn dan iedereen denkt."