IS hapt naar adem in propagandaoorlog
De propagandamachine vol bravoure van terreurgroep Islamitische Staat hapert nu de hoogtijdagen van het kalifaat voorbij zijn, maar stil is het niet. De boodschap luidt nu: "De overwinning is een beproeving".
Weg zijn de propaganda-filmpjes van het ‘idyllische leven in het kalifaat’. De kinderen in de speeltuin, het gezellige gezinsleven in Raqqa. Schaars zijn nu de ronkende video’s met pick-uptrucks vol zwaarbewapende strijders en wapperende zwarte banieren die zegevierend rondtrekken na weer een overwinning. IS is nu al maandenlang vooral in de verdediging, teruggedrongen door de troepen van Assad en de Russen aan de ene kant en de coalitie van Westerse landen en de Koerden aan de andere kant. Het kalifaat is verschrompeld tot wat enclaves in Syrië en Irak.
Al die bommen raakten ook (letterlijk) de media-afdeling van de terreurgroep en brachten de online propagandamachine van Islamitische Staat aan het haperen. "Zeker in de tweede helft van 2017 zagen we dat de boodschappen van IS minder werden, in hoeveelheid en kwaliteit", meldt de Europese politieorganisatie Europol in haar vorige week verschenen jaarlijkse terreurmonitor. Een belangrijke slag, want het web en sociale media zijn voor de terreurorganisatie dé manier om hun boodschap wereldwijd te verspreiden en nieuwe rekruten te ronselen. Aangezogen door de wervende filmpjes trokken hele gezinnen vanuit Europa naar Syrië en Irak. "IS maakte een nieuw merk van zichzelf, het verkocht Utopia", zei de Britse terreurdeskundige Charlie Winter daar eerder over.
Die boodschap brengt IS al een tijdje niet meer, naar het kalifaat komen heeft niet zoveel zin meer. De terreurgroep brengt via haar online kanalen nog wel beelden van gevechten, van aanvallen op afgelegen legerposten, maar er is vooral het verhaal van het wereldwijde verbond van christenen, joden en sjiitische moslims tegen de soennitische moslims van IS. "De organisatie probeert het begrip overwinning een andere definitie te geven, het gaat nu niet meer om het grondgebied, maar om het doorstaan van beproevingen", stelt Europol.
"Nu het echte kalifaat niet meer bestaat, wordt het virtuele kalifaat misschien nog wel belangrijker", zegt de leider van het Europol-team dat jihadpropaganda monitort en bestrijdt. Om veiligheidsredenen wil de man anoniem blijven. Het was ook zijn team dat twee maanden geleden een Europese politieoperatie coördineerde tegen onder meer Amaq, een aan IS gelieerd persbureau dat doorgaans als eerste officiële IS-claims van aanslagen brengt. Het uitschakelen van webservers maakt het Amaq moeilijker die berichten in de publiciteit te brengen.
Telegram
Toch kwamen er de dagen na die cyberaanval nog evenveel IS-propagandaberichten naar buiten als daarvoor, analyseerde de Britse omroep BBC: "Het gebeurde alleen op andere plekken, vooral via chatapplicatie Telegram." Kan kloppen, zegt de Europol-teamleider. "Onze operatie was gericht op hun eerste infrastructuur en dat was effectief. Daardoor moeten ze platforms gebruiken waar ze zelf minder controle over hebben. We willen het hen zo moeilijk mogelijk maken."
We houden 116 platforms in de gaten op jihadpropagana, dat kan ook een start-up van een jongen van 15 zijn, die niets in de gaten heeft.
De tijd dat IS en haar volgelingen hun video's massaal en makkelijk op Facebook en Twitter kwijt konden, is voorbij. Die socialemediabedrijven werken inmiddels samen met Europol om terreurpropaganda te weren. IS neemt haar toevlucht tot het veel moeilijker te controleren Telegram en doet daar aan ‘community-building’ in besloten app-groepen waartoe je alleen toegang kunt krijgen als je via een speciale link wordt uitgenodigd.
Maar de jihadisten zitten ook op minder bekende netwerken zoals Scribdr, Blogger en Issuu. "We houden 116 platforms in de gaten. Dat kan ook een nieuwe start-up zijn van een jongen van 15 die geen idee heeft dat zijn platform wordt gebruikt voor video's van extremisten en ook niet de capaciteit heeft om daar iets aan te doen. Die jongen helpen we dan", zegt de Europolchef.
'Martelaren zonder bomgordel'
Bij gebrek aan nieuw, glorieus materiaal wordt veel oud materiaal hergebruikt. "Ze hebben een enorm archief aan beelden en video’s, die worden nu weer rondgepompt", stelt Europol. Daar komt ‘user generated content’ bij: werk van IS-aanhangers die hun eigen producties online zetten. ‘Martelaren zonder bomgordel’, worden ze wel genoemd.
Maar ook zonder bomgordel kan propaganda dodelijk zijn. Al voor de val van het kalifaat richtte IS zich steeds meer met een andere boodschap op zijn volgelingen: kom niet meer hierheen, maar bestrijdt de vijand in je eigen land. Pleeg daar aanslagen en kun je geen bom maken, gebruik dan een mes of een auto. En het zijn die wapens die de afgelopen anderhalf jaar veelvuldig zijn gebruikt bij aanvallen in Europa. De laatste cijfers uit het Europol-rapport: 2017 zag een verdubbeling van jihadistische aanslagen in Europa, van 13 in 2016 naar 33 in 2017. "De voorbereiding en uitvoering van die aanslagen is veel simpeler van aard geworden."