Videospeler inladen...

Criminaliteit: geteld of verondersteld? 

Opnieuw daalt de geregistreerde criminaliteit. Dat blijkt uit de nieuwe criminaliteitsstatistieken van de federale politie van 2017. Maar wat betekenen deze cijfers? En zeggen ze echt iets over het werkelijk aantal gepleegde misdrijven?

analyse
Dirk Leestmans
De auteur is journalist bij de themaredactie Justitie bij VRT NWS.

De politiële criminaliteitsstatistieken zijn gebaseerd op de geregistreerde criminaliteit in de ANG, de Algemene Nationale Gegevensbank. De ANG is eigenlijk de nationale politiedatabank waarin de processen-verbaal van zowel de federale als de lokale politie verwerkt worden.

Globaal genomen is de totaal geregistreerde criminaliteit gedaald. In 2012 werden nog ruim 1 miljoen pv’s opgesteld, in 2017 is dat aantal gezakt tot ruim 860.000.

Let wel, het is een zuiver kwantitatieve benadering. Elk feit wordt afzonderlijk geregistreerd en in de statistieken weegt een diefstal dus even zwaar als een levensdelict. 'Meten is weten' wordt wel eens gezegd maar het is maar de vraag wat we met deze cijfers eigenlijk echt weten.   

Hoe dan ook  is er een duidelijk dalende trend die tien jaar geleden al werd ingezet. Criminologen spreken over dit fenomeen in termen van een 'international crime drop' omdat het fenomeen ook in andere Europese landen wordt vastgesteld.  Mensen die beweren dat "de criminaliteit" stijgt, hebben de cijfers in elk geval tegen.

Mensen die beweren dat "de criminaliteit" stijgt, hebben de cijfers tegen

Hoe meer wetten, hoe meer overtredingen

"De criminaliteit" is trouwens een containerbegrip. In werkelijkheid stijgen bepaalde criminaliteitsfenomenen en dalen andere. Terrorisme bijvoorbeeld is gestegen van 212 pv’s in 2012 tot 732 in 2016. Die toename had te maken met toegenomen terroristische feiten, evident, we kennen ze allemaal. Maar het had ook te maken met een toegenomen aantal strafbaarstellingen. Minister van Justitie Geens alleen al heeft sinds zijn aantreden drie terreurwetten laten aannemen, waardoor de lijst van terroristische misdrijven systematisch is uitgebreid.

Anderzijds zien we het aantal feiten 'terrorisme, extremisme en radicalisme' in 2017 terug dalen tot 489. De analisten van de politie spreken in dit verband voorzichtig over 'een kentering die lijkt ingezet'.  

Hoe meer wetten, hoe meer strafbaarstellingen en dus ook hoe meer (potentiële) overtredingen. Het tegenovergestelde is ook waar. Als je een samenleving zonder geregistreerde criminaliteit wil, schaf dan alle strafwetten af. Het is een bijzonder karikaturale voorstelling van zaken, maar de kern van de zaak is dat "politiële criminaliteitsstatistieken" vooral iets zeggen over "de door de politie geregistreerde criminaliteit", minder over "de criminaliteit".

Als je een samenleving zonder geregistreerde criminaliteit wil, schaf dan alle strafwetten af

Prioriteiten van de politie

Als de politie morgen een jaar lang intensief werkt op dronkenschap achter het stuur, is de kans groot dat de registratie daarvan stijgt en dus die criminaliteitsvorm ook zal stijgen. Uit de politiële criminaliteitsstatistieken blijkt dus ook de focus van de politiediensten. Hoe gerichter men werkt op een bepaald fenomeen, hoe groter de weerslag daarvan in de cijfers.

Die weerslag kan in de twee richtingen gaan. Als het aantal inbraken in gebouwen in enkele jaren tijd gedaald is van meer dan 100.000 in 2012 tot minder dan 72.000 vorig jaar, heeft dat ook te maken met de gerichte aanpak van dit fenomeen door de politie (en breder dan dat, de preventie, het gebruik van technische hulpmiddelen zoals camerabeveiliging, alarminstallaties enzovoort).

Die focus van de politie wordt voor een stuk bepaald door de realiteit, de terroristische aanslagen zijn een feit, maar voor een stuk ook door de prioriteiten die de politie zelf bepaalt in het verlengde van het Nationaal Veiligheidsplan (en inbraken in gebouwen is een van die prioriteiten).

Dark number

Maar er zijn nog factoren die de registratie mee bepalen. De aangiftebereidheid bijvoorbeeld van burgers. Uit (verouderde) cijfers van de veiligheidsmonitor blijkt dat minder dan 40 % van de strafbare feiten waarvan burgers slachtoffer zijn, effectief wordt aangegeven. Denk in dit verband bijvoorbeeld aan de aangiftebereidheid bij een fietsdiefstal. Niet iedereen meldt die effectief aan de politie.

De redenen daarvoor zijn divers. Men vindt het de moeite niet, men vermoedt dat de politie daar toch geen werk van zal maken. Maar het omgekeerd is ook waar. Soms wordt er alleen maar om verzekeringstechnische reden aangifte gedaan van bepaalde feiten. Voor andere criminaliteitsvormen, denk aan familiaal geweld, zijn er dan weer andere barrières voor slachtoffers om aangifte doen.

Sommige factoren maken dus dat bepaalde vormen van criminaliteit ondergeregistreerd worden. En het is duidelijk dat er naast de geregistreerde criminaliteit een "dark number" bestaat.

Overigens wordt, globaal genomen, in ons land zo’n 75 % van de pv’s door het parket geseponeerd.

Het zou om die reden interessant zijn om naast de politiestatistieken ook de parketstatistieken en rechtbankstatistieken te leggen. Wat gebeurt er eigenlijk precies met de afhandeling van die 860.000 geregistreerde criminele feiten?    

Het is duidelijk dat er naast de geregistreerde criminaliteit een "dark number" bestaat.

De criminaliteitscijfers zeggen dus iets over het werk van de politiediensten maar zeggen natuurlijk ook iets over de samenleving waarin we leven. En dan hoeft het niet te verbazen dat de criminaliteit mee surft op de digitale golf.  In tegenstelling tot de algemene trend zien we in de rubriek 'cybercrime' een stijging. Of dat ook betekent dat er een verschuiving is van offline criminaliteit naar online criminaliteit, zoals sommigen beweren, is niet zonder meer duidelijk.  Ook hier speelt het fenomeen van de nieuwe strafbaarstellingen (denk aan grooming).    

Maar duidelijk is wel dat ontwikkelingen in de digitale wereld zowel gebruikt worden door criminelen (om feiten te plegen) als door criminaliteitsbestrijders (om de de opsporing efficiënter te maken). Het is zoals voelbalgod Johan Cruyff ooit zei: 'Elk voordeel heb zijn nadeel.'  

  

(Deze tekst is een bewerking van de analyse die verscheen bij de bekendmaking van de criminaliteitsstatistieken van 2016) 

Meest gelezen