Waarom conflict met VS Turken uit NAVO en in Poetins handen kan drijven
Het handelsconflict met de VS zet ook het NAVO-lidmaatschap van Turkije op het spel. Als het ook tot een militaire breuk komt met Washington kan het geopolitieke schaakbord aan Europa's zuidoostelijke flank historisch wijzigen, met Vladimir Poetin als lachende derde.
De wederzijdse sancties tussen de VS en Turkije kunnen verstrekkende veiligheidsgevolgen hebben. Beide landen zijn prominente leden van de NAVO, maar de barsten in hun relatie kunnen leiden tot een onherstelbare breuk binnen het westerse defensiebondgenootschap. Ofwel omdat VS-president Trump de militaire samenwerking met de Turken verbreekt, of omdat Erdogan die met slaande deuren opzegt. Dat zou Turkije recht in de armen van Moskou drijven.
De diepere reden achter dit conflict is dat Erdogan sinds de mislukte coup van 2016 toenadering zoekt tot Rusland en Iran
Turkije is al sinds 1952 een van de belangrijkste NAVO-leden door zijn strategische kruispuntligging. Aan de Bosporus vormt het land een brug tussen Europa en Azië voor mensen en goederen, zoals strategische grondstoffen en energiebronnen. Turkije was tijdens de Koude Oorlog een buffer tegen de Russische invloedssfeer, die tot in de Zwarte Zee reikt. Door zijn uitgestrekte kusten aan het Middellandse Zee-bekken en grenzen met Irak en Syrië is Turkije het enige NAVO-lid dat direct grenst aan het volatiele Midden-Oosten. De NAVO-luchtmachtbasis van Inçirlik ligt daarom in deze belangrijke, zuidoostelijke, uithoek. Ze is uitgerust om tactische VS-kernwapens te bewaren.
De verdeeldheid tussen de VS en Turkije binnen de NAVO begon in juli 2016 op dat vliegveld. Na de mislukte militaire coup werden hoge Turkse officieren van de basis opgepakt, op beschuldiging van medeplichtigheid. Ook Turkse NAVO-officieren die werkzaam waren in Brussel werden ontslagen of opgepakt. Tegelijk eiste Erdogan de uitlevering van de Turkse prediker Fethullah Gülen, in ballingschap in de VS, die volgens hem de staatsgreep beraamde. Washington weigerde en Turkije hield de Amerikaanse prediker Andrew Brunson aan.
Brunsons vrijlating is nu de directe inzet van het handelsconflict. Maar de diepere reden is dat Erdogan al sinds de coup economische en militaire toenadering tot Moskou zoekt en aan betere relaties met Iran werkt, wat al langer voor wrevel zorgt in de NAVO.
De onvrede nam een hoge vlucht sinds Turkije en Rusland vorig jaar in december een contract tekenden omtrent de levering van de hoogtechnologische Russische S-400-luchtdoelraketten, zowat de belangrijkste bedreiging voor NAVO-gevechtsvliegtuigen. President Trump beval maandag om de geplande levering van honderd F35-gevechtsvliegtuigen aan Turkije te staken als het S-400-contract doorgaat.
Energie-akkoorden
Erdogan sloot met Poetin ook strategische energie-akkoorden, die in Washington en Brussel slecht werden gesmaakt.
In oktober 2016 kwamen ze overeen een nieuwe pijplijn te bouwen, de Turkish Stream, die onder de Zwarte Zee door naar Turkije zou lopen. Dit zou de macht van beide landen vergroten. Erdogan zou een cruciale schakel worden in Russische gasleveringen aan Zuid-Europese landen als Griekenland en Italië, terwijl Poetin minder afhankelijk wordt van zijn noordelijke en oostelijke pijplijnen naar Europa.
Nog tot ontzetting van Washington en de NAVO ging Erdogan in april dit jaar met het Russische Rosatom in zee om in Turkije een kerncentrale te bouwen. Die zou niet alleen voorzien in 10 procent van de Turkse energie, maar op termijn ook gebruikt kunnen worden voor de bouw van een Turks kernwapen.
De inzet is enorm. Een Turks vertrek uit de NAVO zou een historisch schisma aan Europa's zuidoostelijke buitengrens betekenen
Confrontatie in Syrië
De relaties verzuurden helemaal toen Erdogan in dezelfde maand ook samenzat met Poetin en de Iraanse president Hassan Rohani om te praten over de toekomst van Syrië. Daarmee ging de Turkse president lijnrecht in tegen het beleid van Washington en de NAVO.
Al onder VS-president Barack Obama kozen de VS om militaire bijstand te verlenen aan Koerdische milities in Syrië, die Assad en de islamisten bevochten en strategische oliereserves veroverden.
Alleen gebruikten de Koerden de VS-steun ook in een poging hun autonomiestreven waar te maken. Dat ziet Turkije als bedreiging voor zijn territoriale integriteit. Erdogan vroeg Trump elke militaire steun stop te zetten. Maar de VS-president voerde ze op. Turkije begon vervolgens in januari dit jaar een offensief tegen de Syrische Koerden. Dat leidde tot de onwezenlijke situatie waarbij een NAVO-lid de militaire partner van een ander NAVO-lid aanvalt.
Poetin lachende derde
Er zijn nu dus meer zaken die de VS en Turkije in de NAVO verdelen dan ze binden. NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg staat nu voor de uitdaging om de kemphanen te verzoenen.
De inzet is enorm. Een Turks vertrek uit de NAVO zou een historisch schisma aan Europa's zuidoostelijke buitengrens betekenen. Dan groeit de kans op nieuwe instabiliteit op vlak van energie- en migratiepolitiek, maar dreigen ook oude rivaliteiten tussen Turkije en NAVO-leden als Griekenland en Hongarije op te spelen.
Van het getwist tussen Trump en Poetin profiteert intussen één lachende derde, Russisch president Poetin. Als hij in zijn doel slaagt om Turkije uit de NAVO los te weken, dan kan hij handel drijven van Moermansk tot Damascus, en de EU in een omsingelende houdgreep klemmen.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
