Hoe werkt dat juist, stemmen? Een antwoord op al jouw praktische vragen over de verkiezingen

Ja, dat kan. Je krijgt in het eerste keuzemenu alle lijsten te zien, en de optie 'blanco'. Gewoon die aankruisen en je hebt blanco gestemd. Ongeldig stemmen gaat op computer niet.

Wat er met je blanco stem gebeurt, lees je in onze vragen van vorige week.

Mag je meerdere voorkeurstemmen geven of maar één?
Je mag binnen één lijst zoveel voorkeurstemmen geven als je wil. Het maakt voor het aantal zetels dat een partij krijgt niets uit.

Dat mag, zolang je maar binnen één en dezelfde lijst blijft. Kleur je zowel het bolletje naast de partij als naast een of meerdere kandidaten van die partij, dan wordt uiteindelijk enkel rekening gehouden met je voorkeurstemmen.

Het wordt vaak gezegd: je geeft beter voorkeurstemmen dan dat je enkel bovenaan het bolletje naast de lijstnaam kleurt (de lijststem). Klopt dat ook?

Om te bepalen hoeveel zetels een partij krijgt, maakt het in elk geval absoluut niets uit. Het aantal zetels is enkel afhankelijk van het totale aantal stembiljetten voor die lijst of een of meerdere kandidaten op die lijst. Of een lijst nu 1.000 lijststemmen en 0 voorkeurstemmen of omgekeerd heeft, doet er voor het aantal zetels niet toe.

Waar het wel een verschil maakt, is in de toewijzing van de zetels binnen een lijst. Kandidaten die niet genoeg voorkeurstemmen halen om op zichzelf verkozen te geraken (wat de overgrote meerderheid van de kandidaten niet lukt), mogen stemmen 'nemen' uit de voorraad lijststemmen. Die pot wordt gebruikt volgens de positie op de lijst: kandidaat 1 krijgt zoveel lijststemmen als hij nodig heeft om verkozen te geraken, kandidaat 2 mag gebruikmaken van de overschot uit de pot, dan komt kandidaat 3, enzovoort. Tot de pot leeg is. 

Vroeger werden lijststemmen bij die berekening gehalveerd, sinds 2006 tellen ze zelfs nog maar voor één derde mee. Dat betekent dus dat de 'pot' stemmen om te verdelen kleiner is en heel snel leeg is, dat de volgorde op de lijst een kleinere invloed heeft en dat kandidaten met meer voorkeurstemmen een grotere kans hebben om verkozen te geraken. 

Nadat duidelijk is geworden hoeveel zetels elke lijst krijgt (zie vraag vorige week), kan het verdelen binnen elke lijst beginnen. Volgt u even mee aan de hand van het voorbeeld van de lijst vld-groen-m+ van burgemeester Bart Somers in Mechelen in 2012. Die haalde toen 16 zetels in de gemeenteraad. We laten in de tabel voor de duidelijkheid een aantal mensen in het midden weg.

Eerst wordt het stemcijfer van de lijst vastgelegd. Dat is de som van alle stembiljetten waarop een geldige stem voor die lijst of een of meerdere kandidaten op die lijst is uitgebracht. In het voorbeeld waren dat er 17.900: 3.373 mensen hadden enkel de lijst gekozen, 14.527 mensen hadden een of meerdere voorkeurstemmen gegeven.

Het aantal lijststemmen die verdeeld mogen worden onder de kandidaten, krijg je door dat getal te vermenigvuldigen met het aantal verkregen zetels en wordt zoals gezegd dan door 3 gedeeld. Dat geeft (3.373 x 16 zetels) / 3 = 17.990 te verdelen stemmen. Getallen worden altijd naar boven afgerond.

Nu hebben we nog het verkiesbaarheidscijfer nodig: het aantal stemmen dat iemand nodig heeft om op zichzelf verkozen te geraken. Dat krijg je door het stemcijfer te vermenigvuldigen met het aantal zetels, en dat getal te delen door het aantal zetels + 1. In ons geval dus: (17.900 x 16) x 17. Dat geeft het cijfer 16.848.

Nu kan het verdelen beginnen. We beginnen bovenaan met kandidaat 1. Eerst kijken we hoeveel eigen voorkeurstemmen hij of zij heeft. Daar worden dan, indien nodig, evenveel stemmen uit de pot aan toegevoegd tot de kandidaat aan het verkiesbaarheidscijfer komt. Blijft er nog iets over, dan gaat die overschot naar kandidaat 2, enzovoort, tot de pot leeg is.

Bart Somers haalde 10.366 voorkeurstemmen. Hij heeft dus nog 6.482 stemmen uit de pot nodig om aan het verkiesbaarheidscijfer van 16.848 te komen. In de laatste kolom schrijven we het uiteindelijke stemmenaantal.

Voor kandidaat 2, Marina De Bie, blijven er nu nog 11.508 stemmen uit de pot over. Samen met haar voorkeurstemmen (1.246) komt ze aan een totaal van 12.754. De pot is nu al leeg. Het uiteindelijke stemmenaantal van alle andere kandidaten is dus evenveel als hun voorkeurstemmen. (uitleg gaat verder onder de tabel)

Nu onze berekening klaar is, wordt de lijst gesorteerd op basis van het uiteindelijke stemmenaantal en worden de 16 beschikbare zetels gegeven aan de eerste 16 kandidaten. We zien dat kandidaat 3, Greet Geypen, meer voorkeurstemmen heeft gekregen dan kandidaat 2, Marina De Bie. Maar die heeft nog stemmen uit de pot gekregen en eindigt dus hoger. Hetzelfde geldt voor de lijstduwer, Kristof Calvo. Hij krijgt geen stemmen uit de pot meer, maar krijgt door zijn vele voorkeurstemmen wel de vierde zetel. 

Ja, de burgemeester moet in de gemeenteraad van de gemeente verkozen zijn. Slechts bij hoge uitzondering kan een burgemeester van buiten de gemeenteraad benoemd worden.

In principe niet. In België is er stemplicht, en je moet hoe dan ook zorgen dat iemand in jouw plaats jouw stem afgeeft. Wil je dat toch niet doen, dan kan je de reden daarvoor in een brief vermelden aan de vrederechter. Je kan ook aan iemand anders het bewijs dat je niet kan gaan stemmen en de brief meegeven, zodat die persoon de twee documenten aan de voorzitter van het stembureau kan geven. Die geeft ze dan door aan de vrederechter. Het is de vrederechter die in theorie beslist over eventuele vervolging. 

Dat kan met de nodige bewijsstukken, zoals een kopie van je hotelreservatie of vluchtgegevens bij het attest te voegen dat je moet afgeven op het gemeentehuis. Lukt dat niet, dan kan je ook een verklaring op erewoord ondertekenen op het attest. Dat document vind je hier.

Het medisch attest moet je samen met het volmachtformulier meegeven aan de persoon die in jouw plaats gaat stemmen.

Wie gaat stemmen in iemand anders zijn plaats, moet dat doen in het stembureau waar de persoon die niet kan gaan stemmen, zich moest aanmelden. Dus als dat in een ander stembureau dan het jouwe is, moet je naar beide locaties gaan.

De oproepingsbrieven worden ten laatste op 29 september verstuurd.

Ja, dat mag. Iedereen die niet in staat is om alleen naar het stemhokje te gaan of om zelf zijn stem uit te brengen, kan zich laten helpen door een vertrouwenspersoon. Leg dat uit aan de voorzitter als u aankomt of toon hem een document dat bewijst dat u bijstand nodig hebt. De voorzitter zal de naam noteren van de persoon die u hulp verleent.

Iedereen die na 1 augustus is verhuisd, moet nog in zijn oude gemeente gaan stemmen.

Je kan dan wel je reiskosten laten terugbetalen. Ga je met de trein, dan krijg je een gratis biljet als je je oproepingsbrief en identiteitskaart laat zien aan het loket.

Dat mag in theorie niet. Je moet je kaart in de computer steken om na afloop een print te krijgen van je stem, die je ook moet afgeven. Zonder je kaart in de computer te steken, krijg je ook geen afdruk en ben je in overtreding, wat door de voorzitter genoteerd zal worden en vervolgd kan worden. 

Het is hetzelfde als wanneer je bij papieren verkiezingen het stemhokje niet zou binnengaan. Je wordt dan in het register genoteerd als 'afwezige kiezer'.

Ontdek ook welke politicus uit jouw gemeente jij bent: doe de stemtest op stemvanvlaanderen.be