Maakte Theo Francken (N-VA) Vlaams Belang deze week wat groter?

In de chaostheorie kan één vleugelslag van een vlinder de loop van de geschiedenis veranderen. In de chaos van de politiek geldt dezelfde wetmatigheid, en al zeker drie weken voor de verkiezingen. Elke kleine gebeurtenis kan dan grootse effecten hebben in de Wetstraat. Staatssecretaris Francken maakte deze week geen kleine, maar een grote fout.

Het begon allemaal met de 200 mensen zonder papieren die werden vrijgelaten uit de gesloten centra omdat daar niet genoeg plaats was voor de transitmigranten. Die pakt de politie langs de snelwegparkings op. Van die 200 mensen bleken er 32 veroordeeld. Schrijnend voor de staatssecretaris, want hij pocht al jaren met de uitzetting van illegale criminelen. Het is het alfa en omega van zijn beleid. Even pijnlijk was deze misstap voor zijn partij, want net de combinatie van veiligheid en migratie zijn de kern van de hele N-VA-campagne.

Operatie Schadebeperking

De rest van de week ging dan ook op aan de operatie Schadebeperking bij N-VA. Fractieleider Peter De Roover (N-VA) stelde donderdag voor om mensen zonder papieren in de gevangenis te stoppen, wat praktisch onuitvoerbaar is. Partijvoorzitter Bart De Wever (N-VA) opperde om de smartphone van sans-papiers af te nemen. 

Gisteren hoopte N-VA haar horrorweek positief af te sluiten met de goedkeuring van een plan tegen transitmigratie van Francken op de ministerraad. Maar dat was buiten Open Vld en CD&V gerekend.

Nu Francken voor het eerst in deze legislatuur echt gewond op de grond ligt, gunnen zijn coalitiepartners hem geen snel herstel. De sfeer was dan ook te snijden aan de regeringstafel gisteren. "De andere partijen saboteren Francken uit electoraal gewin", zegt politoloog Bart Maddens (KU Leuven). "Er zijn enorme strategische manoeuvres bezig."

Tussen 35 en 45 procent van de kiezers, zo schatten onderzoekers, zullen ditmaal veranderen van partij in het stemhokje. Elk ongeluk van de tegenstrever – en zeker van de populairste politicus van het land – kan de anderen dus een electoraal geluk(je) opleveren. 

200.000 kiezers

Open Vld en CD&V zouden hierdoor wat stemmen kunnen terugwinnen die ze in 2012 en 2014 aan N-VA verloren. Tussen beide partijen en N-VA verschoven er telkens 200.000 kiezers. Daarvoor ga je al eens dwars liggen tijdens een ministerraad. 

Wellicht moet N-VA nog beduchter zijn voor stemmenverlies aan haar gezworen aartsvijand Vlaams Belang. Decennialang was deze partij heer en meester op het thema van migratie. Pas sinds 2015 zet N-VA daar zwaar op in. Het is de eerste keer dat ze er in een campagne zo de nadruk op legt. 

"Daar is een groot risico aan verbonden", zegt Maddens. "De hele strategie van N-VA staat of valt met het idee dat zij niet roepen aan de zijlijn, zoals Vlaams Belang. Neen, zij nemen het heft in handen en lossen de zaken op. Wanneer dan het beeld gaat leven dat Francken een klungelaar is, komt dat de partij uiteraard niet goed uit. Het is echt vervelend voor N-VA dat het probleem van de transitmigratie nu acuut wordt. N-VA zat beter in zijn vel in het voorjaar dan deze zomer."  

Uitzonderlijke verhuis van kiezers

Onderzoek van professor politieke sociologie Marc Swyngedouw toont aan dat er bij de vorige verkiezingen 180.000 kiezers (13 procent) verhuisden van het Vlaams Belang naar N-VA. Vlaams Belang won er die lentedag geen enkele terug van N-VA. "Zo'n verschuiving is hoogst uitzonderlijk", duidt de hoogleraar. "Zoiets kom je echt maar een keer in je leven tegen." 

Het Vlaams Belang zit ook weer meer in de race dan in 2014. "De partij vormt een grotere bedreiging dan bij de vorige verkiezingen omdat het thema migatie, waar ze traditioneel eigenaar van is, de laatste jaren steeds meer in de actualiteit is", meent Maddens. "(Voorzitter) Tom Van Grieken werd in het begin door N-VA ook weggezet als een kindsoldaat. Maar nu heeft de partij er meer schrik van." 

Die schrik kan er ook mee te maken hebben dat Vlaams Belang onlangs op Facebook over N-VA sprong. Sinds 23 augustus, zo bracht VTM Nieuws op die dag uit, haalt hun pagina de meeste likes van alle politieke partijen. 

Komende week zet Vlaams Belang de aanval verder in, recht op het goudhaantje van N-VA. Zijn kop moet er bij extreemrechts duidelijk af. De staatssecretaris stelt vrijdag zijn langverwachte boek Continent zonder grens voor. Van Grieken komt dinsdag al met Francken faalt. De locatie van de boekvoorstelling is het Maximiliaanpark, de plek die Francken maar niet 'opgekuist' krijgt. N-VA heeft de immense gok genomen om van migratie het nationale thema te maken van lokale verkiezingen. Vorige week heeft ze met die gok alvast stevig verloren.