"Uber werkt bingedriving in de hand": het relaas van een undercoverchauffeur

Geen taxichauffeur zo aardig en voorkomend als een Uber-chauffeur. Hij houdt de deur voor je open, toont interesse en maakt vriendelijk babbeltjes. Nooit of te nimmer zal een Uber-chauffeur zijn vrouwelijke klant vragen of ze voor een ritje wellicht de mogelijkheid van betaling 'in ­natura' wil overwegen. Een Uber is een prettige ervaring, de uitzondering in de taxiwereld die verder van het Wilde Westen aan elkaar hangt.

Zo dacht ook journalist Jeroen van Bergeijk erover, een paar jaar geleden. En nu, nu hij een half jaar ervaring heeft als chauffeur en 631 ritjes verder is, denkt hij er eigenlijk nog net zo over. Mocht hij een taxi nemen, dan pakt hij een Ubertje. Tijdens een recente vakantie in Zuid-Afrika zelfs aan de lopende band.

"Vijf, zes keer per dag bestelde ik een Uber. Goedkoop, snel, geen gedoe. Je kunt ervan op aan dat het goed is, dat je een prettige reis hebt. Als klant was ik een fan en dat ben ik nog steeds. Als chauffeur ben ik dat niet."

Wat van buitenaf oogt als een soepele manier om een ­inkomen bij elkaar te chauffeuren, een vrij bestaan, lekker rijden door de stad, blijkt in de realiteit van elke dag te knellen als een dwangbuis.

Je doet wat Uber zegt, zoals het systeem het voorschrijft, zegt Van Bergeijk. "Een andere manier is er niet. Als je denkt: rijden op een taxi, dat is wel wat voor mij, ik ga voor Uber rijden, dan lever je jezelf uit aan een algoritme."

Algoritme 

Dat is waar het voor de journalist op neerkomt, na al die ritjes door Amsterdam (dat vooral), en hier en daar een iets langer reisje naar Schiphol of een randgemeente.

Hij schreef er een boek over: Uberleven: Undercover als Uberchauffeur, dat komende week verschijnt. Het is een zeer leesbaar kijkje achter de schermen bij een bedrijf dat het breekijzer heeft gezet in de volgens velen verrotte taxiwereld. 

"En dat was nodig ook. Maar een groot deel van de chauffeurs komt terecht in een fuik. Wat zij doen heeft niets meer te maken met ondernemerschap, ze werken zich kapot voor veel te weinig geld."

Het is waar het voor Van Bergeijk in zijn boek om draait: hoe is het om een algoritme als werkgever te hebben? Wat gebeurt er met je als een app je baas is? Intrigerend is het, dat in de eerste plaats, zegt hij.

"Het systeem voor chauffeurs werkt heel subtiel, dat stuurt je precies daarheen waar Uber wil dat er taxi's zijn. Wie denkt dat rijden voor het bedrijf vrijheid biedt, die vergist zich. Je mag niets zelf bedenken, de app kijkt voortdurend mee. Zelf klanten werven? Onmogelijk, de app bepaalt welke klant aan welke chauffeur wordt gekoppeld. Eigen beslissingen nemen wordt niet op prijs gesteld. Uber bepaalt waar je heen gaat, hoe jij je werk doet."

Uber kijkt mee

Neem die meisjes die door Van Bergeijk naar hun bestemming werden gebracht. Niet volgens de door Uber voorgeschreven route, maar via een snellere route.

"In overleg met de klanten reed ik anders omdat ik wist dat de weg openlag. Daar kwam vervolgens een klacht over, waarna Uber de prijs van de rit zonder enig overleg naar beneden bijstelde, want de klant heeft altijd gelijk." Als je verhaal wil halen, ben je kansloos: je moet je houden aan de voorgeschreven route, kreeg Van Bergeijk te horen, ook als die langzamer is.

De app heeft altijd gelijk, ook als hij geen gelijk heeft. En de chauffeur ligt continu onder een vergrootglas, want ­elke rit wordt beoordeeld door de klant. "Ook als je achter de kassa zit bij de Albert Heijn moet je je gedragen, vriendelijk zijn. Maar daar krijg je niet twintig keer op een dag een beoordeling. Dat leidt tot gedragsverandering, tot ­sociaal wenselijk gedrag. Ik denk dat heel veel werkgevers jaloers zijn op de Uber-app."

Aan het infuus

Dat kon de taxiwereld met al die boertige chauffeurs wel gebruiken, toch? Aangeleerde vriendelijkheid is toch zeker wenselijker dan onbeschoftheid of oplichterij? Daar is Van Bergeijk het volmondig mee eens: "Voor de klant en voor Uber is dit goed."

Maar de afhankelijkheid van de app zoals die voor een fors deel van de chauffeurs geldt, maakt het voor hen vrijwel onmogelijk om goed te verdienen met het Uber-werk. Chauffeurs hangen aan het infuus. "Ze moeten eerst kosten maken voor ze gaan verdienen. Hoe ze verdienen, daarin hebben ze bij Uber echter geen enkele vrijheid."

Als het ze niet bevalt, kunnen ze toch iets anders gaan doen? Het is de afhankelijkheid van de chauffeurs van Uber die dan een probleem wordt, zegt Van Bergeijk.

"De belofte van vrijheid geldt niet voor Uber-chauffeurs. Je hebt reguliere taxichauffeurs die Uber erbij doen. Die accepteren ritjes als ze even tussen twee klussen inzitten."

"Voor veel nieuwere rijders is de app echter de enige manier waarop ze aan ritten kunnen komen. Terwijl ze wel een ­auto hebben geleased, hun taxipapieren hebben gehaald. Voor hen zit er maar één ding op: werken tot je erbij neervalt. Het is dat of armoede."

Dit leidt tot extreme inzet van chauffeurs: de enige ­manier waarop een beetje een acceptabel uurloon bij ­elkaar valt te rijden. "Voordat je chauffeur wordt, schermt Uber met prima verdiensten, je zou 1.000 euro in de week kunnen verdienen, kunnen werken als het jou uitkomt. Daar klopt niets van.

"Ja, als je schrikbarend veel uren draait, 60 uur in de week, dan kom je ergens. Als je 12 of 14 uur achter elkaar werkt tijdens uitgaansnachten, dan snijden de rooskleurige claims van Uber hout."

Verplicht rusten

Van Bergeijk vindt het zorgelijk hoe Uber omgaat met zijn verantwoordelijkheid. Want al dat uren draaien kan niet goed zijn voor de verkeersveiligheid. Hij sprak voor zijn boek ook met de ouders van een jonge vrouw die in maart vorig jaar in de Amsterdam werd doodgereden door een Uber-chauffeur die in de voorgaande 24 uur twee keer vier uur had gerust.

"Veel chauffeurs zijn jonge jongens, die mogen bij verhuurbedrijven nog niet eens een auto huren, zei de vader van de vrouw tegen me. En het klopt: mensen gaan over hun persoonlijke grenzen. Dit kan dan het gevolg zijn.

"Uber beweert daar niets aan te kunnen doen: het is de verantwoordelijkheid van de chauffeur, zeggen ze. Ook als je suggereert dat je in de app gemakkelijk kan inbouwen dat je na een bepaald aantal uren verplicht moet rusten."

Moeilijk om te stoppen

Dat kan ook negatief uitpakken. "Als het druk in de stad is, stuurt Uber je alvast een nieuwe ritaanvraag terwijl je nog met een andere bezig bent. Dat maakt het dat het moeilijk is om te stoppen met rijden, ook al zou je dat misschien liever willen."

"Vergelijk het met wat Netflix doet: de volgende aflevering van een serie automatisch laten aansluiten op degene die je net hebt gekeken. Daardoor kost het je meer moeite om te stoppen met kijken, dan om te blijven kijken. Het gevolg is dat je gaat bingewatchen. Wat Uber in de hand werkt is bingedriving."

Van kinds af aan was rijden op een taxi al een soort droom voor hem, zegt Van Bergeijk. Zijn halve jaar voor Uber pakte voor die droom bepaald niet positief uit. "Ik vind het heerlijk om te rijden, om een prettige rit te hebben, met een leuk gesprek. Maar de manier waarop je bij Uber je werk moet doen, vond ik ontluisterend.

"Ik werd serviel, maar er waren ook momenten dat ik in mezelf de taxichauffeur zag die ik altijd zo verafschuwde. Uber heeft als doel geld verdienen, door een prettige rijervaring te bieden. Dat gaat ten koste van de chauffeurs. Hoe het met hen gaat interesseert ze geen bal."