Willem Dafoe over zijn rol als Vincent van Gogh: "Ik ben als een bezetene beginnen schilderen"

Willem Dafoe: zijn forse kinnebak herken je nog steeds uit de duizend, maar de afgelopen jaren verdween de Amerikaanse karakteracteur toch een beetje uit de schijnwerpers. Aan zijn werklust zal dat niet liggen: Dafoe blijft de films aan elkaar rijgen, en is bovendien regelmatig in het theater te zien. “Eind 2016 nog in Antwerpen, met een voorstelling van Romeo Castellucci voor deSingel”, herinnert hij zich meteen wanneer we hem op het Filmfestival van Venetië zeggen dat we uit België komen. Maar rollen van het kaliber van Jezus in Martin Scorseses The Last Temptation of Christ (1988), of van het commerciële potentieel van Green Goblin uit Sam Raimi’s Spider-Man-films, liggen alweer een hele tijd achter hem.

Begin dit jaar stond Dafoe plots weer in het middelpunt van de belangstelling: zijn bescheiden vertolking in The Florida Project leverde hem zijn derde Oscar-nominatie op – de eerste sinds 2001. En nu zou hij dankzij At Eternity’s Gate zelfs kunnen toetreden tot het selecte clubje van acteurs die twee jaar op rij genomineerd werden. Zij het dan – voor het eerst – in de categorie beste hoofdrol. Dafoe zuigt de camera naar zich toe in deze biopic over de laatste jaren van Vincent van Gogh. Jaren waarin hij mentaal steeds verder afdreef, maar in zijn waanzin misschien ook een vorm van geluk vond. Dafoe leerde naar de werkelijkheid kijken door de ogen van Van Gogh.

Hoe hebt u dat aangepakt?

Willem Dafoe: “Door zelf als een bezetene te beginnen schilderen. (lacht) Dat heeft mijn blik op de wereld grondig veranderd. Neem nu de stoel die in de hoek van deze kamer staat. Als iemand me vóór deze film gevraagd had om die te beschrijven, dan zou ik gezegd hebben: 'Dat is een doorzichtige, plastic stoel.' Maar nu zou ik zeggen: 'Ik zie blauw, groen, grijs. Hier zit een beetje wit, en daar een zwarte driehoek.' Als ik schilder, beginnen de dingen voor mijn ogen te zingen, en met elkaar te communiceren. Die impressie probeer ik dan op een canvas vast te leggen.”

Regisseur Julian Schnabel is zelf een gerenommeerd kunstschilder. Bent u bij hem in de leer gegaan?

“O, ik ken Julian al 35 jaar. We wonen in New York vlak bij elkaar, in West Village. Ik had hem dus al vaak aan het werk gezien in zijn atelier – hij heeft mij zelfs al eens geschilderd. In de aanloop naar deze film heeft Julian me ook wel een en ander geleerd, maar het echte werk begon toen ik in Frankrijk aankwam, een tijdje voor de opnames. Daar had Julian een hoop mensen aan het werk gezet om Van Goghs schilderijen te kopiëren – die hadden we nodig in de film, want Van Gogh verkocht bij leven niets, dus hij leefde noodgedwongen tussen zijn doeken. (lacht) Ik heb veel geleerd door te kijken hoe die werken tot stand kwamen én ik kreeg privéles van een Franse schilder.”

Maar u had toch al eens eerder geschilderd?

“Ja, lang geleden (in 1985, LT) speelde ik een vervalser in To Live and Die in L.A.. Een heel ander niveau van schilderen, maar toen heb ik wel de basistechnieken geleerd. Ik ben zelfs een tijd lang in mijn eentje blijven voortschilderen. Maar ik werkte op grote formaten, en als je geen studio hebt, wordt dat op den duur onmogelijk. En ik weet ook niet of ik erg goed was. (lacht) Dus ik ben er maar mee gestopt. Tot nu.”

Hebt u voor de rest veel research gedaan over Van Gogh?

“Ik heb wel wat gelezen, veel brieven van Van Gogh bijvoorbeeld. En daar heb ik een paar dingen uitgeplukt. Maar ik probeer mijn vertolking op voorhand niet te veel vast te pinnen. Ik wil me op het moment zelf zoveel mogelijk inleven, en er gewoon zijn. Als je je overgeeft aan de acties van je personage, dan beginnen die vanzelf op je in te werken. Zo ben ik net als Van Gogh uren lang in de velden gaan wandelen: dat doet iets met je hoofd. Ik begon anders te bewegen, anders te denken. Ik zag plots het eeuwige in de schoonheid van de natuur."

Van Gogh noemt dat eeuwige 'God'. U ook?

“God is een glibberige term, maar ik snap wel wat hij bedoelt. Ik vind veel zaken die hij in de film zegt eigenlijk heel interessant. Als ik naar Van Gogh kijk – of toch naar de versie die deze film toont – zie ik geen zot.”

Een van de redenen waarom Julian Schnabel u als Van Gogh wou casten, was volgens hem dat u al lang geen grote rol meer had gekregen, waarin u echt uw creatieve ei kwijt kon. Bent u het daarmee eens?

“Nee. (lacht) Weet je, Julian ziet ook niet al mijn films. Maar ergens snap ik wel wat hij bedoelt. Sommige mensen zeggen me naar aanleiding van deze film: ‘Je hebt al sinds The Last Temptation of Christ niet meer zo’n mooie rol gehad!’ En daar valt misschien iets voor te zeggen. Er is in de filmindustrie gewoon een perceptie gegroeid dat ik ofwel hoofdpersonages kan spelen in kleine, onafhankelijke films, ofwel bijrollen in grotere films. Maar die lijn wordt gelukkig steeds vager. Dankzij mijn Oscar-nominatie voor The Florida Project, ja. En dankzij At Eternity’s Gate: het is een kleine, onconventionele film, maar ook niet helemaal abstract, en misschien zelfs commercieel levensvatbaar omdat het over Van Gogh gaat.”

Zien we u ooit nog terug in een blockbuster à la Spider-Man?

“Ik weet het niet. Ik werk graag intuïtief. Maar dat is meestal niet mogelijk bij grotere producties. Want bij een groot budget komen allerlei overwegingen kijken die niets met de film zelf te maken hebben, en die druk op de ketel zetten. Laat mij maar in alle vrijheid werken, met goed basismateriaal en met bekwame mensen.”

At Eternity’s Gate speelt op 10, 12 en 15/10 op Film Fest Gent en komt begin volgend jaar in de bioscoop.