Word jij gemanipuleerd? Experts leggen uit hoe je het ontdekt en wat je eraan kan doen

“Manipulatie is een emotioneel ongezonde en psychologische strategie die gebruikt wordt door mensen die niet in staat zijn om te vragen wat ze willen of nodig hebben op een directe manier”, legt Sharie Stines, therapeut, uit. “Mensen die anderen proberen te manipuleren, proberen de controle over hen te krijgen.” 

Er zijn heel wat soorten manipulatie, van een overenthousiaste verkoper tot een partner die je emotioneel misbruikt. Hoe krijg je het in de gaten? Experts leggen het uit. 

Bij manipulatief gedrag komen volgens Stines drie factoren kijken: angst, verplichting en schuld. “Wanneer iemand je manipuleert, word je op een psychologische manier gedwongen om iets te doen dat je eigenlijk niet wil doen.” Je bent bang om het te doen, voelt je verplicht om het te doen en voelt je schuldig als je het niet doet. 

Ze wijst erop dat er twee veelvoorkomende manipulators zijn:  ‘de pestkop’ en ‘het slachtoffer’. “Een pestkop maakt gebruik van angst en in sommige gevallen van agressie, bedreigingen en intimidatie om je in de hand te houden”, legt de therapeut uit. “Het slachtoffer speelt in op schuldgevoelens”, meent Stines. Mensen die gemanipuleerd worden door ‘het slachtoffer’ proberen de manipulator vaak te helpen om zo van hun schuldgevoelens af te komen. Ze voelen zich verantwoordelijk. 

Een manipulatief persoon heeft vaak de gewoonte om woorden om te draaien en om zichzelf in het middelpunt van de belangstelling/conversatie te plaatsen. Vaak geven ze je snel het gevoel alsof je iets mis hebt gedaan, terwijl jij eigenlijk niet goed weet wat. 

Je krijgt een vals schuldgevoel en probeert jezelf sneller te verdedigen. “Manipulators steken de schuld op anderen”, legt Stines uit. “Ze nemen bijna nooit hun verantwoordelijkheid op”. 

“Als iemand jou een plezier doet, maar er zit telkens een addertje onder het gras, dan is het geen gunst”, meent Stines. “Als je telkens iets terug moet doen, dan wordt er gemanipuleerd.” 

Dit type manipulator wordt door Stines beschreven als ‘Mr. Nice Guy’. Op het eerste gezicht: behulpzaam en heel vriendelijk tegen iedereen. “Het is erg verwarrend omdat je totaal niet doorhebt dat er eigenlijk heel veel negatief aan de hand is”, legt ze uit. “Hangt er aan elke goede daad een verwachting vast? Dan mag je er zeker van zijn dat je met dit type manipulatie te maken hebt.”

En het is dan nog eens een veelvoorkomend type manipulatie. Dat zegt ook Jay Olson, doctoraat onderzoeker aan McGill University. Een verkoper bijvoorbeeld, kan je het gevoel geven alsof hij je de deal van je leven voorschotelt. Met als gevolg: jij hebt het gevoel dat je het moet kopen. In een relatie kan een partner een bosje bloemen kopen en dan erop staan dat je ook iets terugdoet. “Deze tactiek werkt omdat ze misbruik maken van sociale normen”, legt Olson uit. “We zijn het gewoon dat als iemand iets goed doet voor ons, we dat ook proberen doen voor hen.”

Vaak gaan manipulerende types verschillende tactieken uitproberen, beweert Olson. De eerste staat bekend als de ‘voet-tussen-de-deur’-techniek. Iemand vraagt dan om een kleine gunst, zoals ‘Heb je even tijd?’. Die gunst wordt steeds groter: ‘Mag ik 10 euro voor de trein?’. 

Dan is er nog een omgekeerde techniek: de ‘deur-in-het-gezicht’-techniek. Daarbij gaat iemand eerst een groot voorstel doen, wordt dat afgewezen en vraagt dan iets kleiner. Zo kan iemand je om een grote som geld vragen, nadat je nee zegt, wil ‘ie een kleiner bedrag. Dit werkt vaak omdat het kleiner bedrag plots een heel stuk redelijker lijkt in vergelijking met de grote eis.

Als je het gevoel hebt dat jij, of iemand die je kent, in een manipulatieve relatie zit, raden experts aan dat je een beroep doet op een therapeut. Een steungroep kan ook helpen, meent Stines. 

In veel gevallen moet je ervoor zorgen dat het gedrag je niet persoonlijk raakt. “Bekijk het, maar neem het niet op”, legt Stines uit. “We zijn niet verantwoordelijk voor iemand anders zijn of haar gevoelens, dus je moet je ook niet schuldig voelen.” 

In een situatie waarin gemanipuleerd wordt, kan het ook goed zijn om je antwoord uit te stellen, volgens Olson. Denk bijvoorbeeld even na voor je jouw handtekening onder een contract zet, koop niet meteen iets dat heel veel geld kost omdat je je verplicht voelt en maak geen keuze over je relatie omdat iets aangehaald wordt. ‘Er een nachtje over slapen’ is vaak de beste manier om manipulatie tegen te gaan.