Een jaar na de zaak-Bart De Pauw: wat nu?

“Mijnheer De Pauw, heeft u deze sms verstuurd: ‘Je zag er weer zo smoking hot uit’?”

“Ja, edelachtbare.”

“En deze: ‘Ik wil u neuken’?

Komt het ooit tot een proces, the people versus Bart De Pauw? Vrijdag is het precies een jaar geleden dat de tv-maker een filmpje losliet op YouTube: “De VRT-directie heeft mij te kennen gegeven dat ze de samenwerking na dertig jaar onmiddellijk stopzet.”

In augustus verklaarde advocate Christine Mussche, die een tiental actrices en oud-medewerksters van Bart De Pauw vertegenwoordigt, dat het onderzoek van het Antwerpse parket – afdeling Mechelen – in een eindfase zat en wellicht in het najaar zou worden afgerond.

“Ja, er schiet niet veel najaar meer over, maar er is nog geen datum vastgelegd”, zegt Mussche. “De onderzoeksrechter is nog altijd bezig. Partijen kunnen bijkomende onderzoeksdaden vragen. Uiteindelijk ligt het daarna in handen van de raadkamer, die beslist of de zaak wordt doorverwezen of niet.”

Klachtmisdrijf

Het blijft iets irreëels hebben: een strafrechtelijk onderzoek naar woorden, gedragingen en tekstberichten. Toen enkele vrouwen vorig jaar anoniem getuigden in De Morgen, maakten ze zelf bezwaar tegen de al te snel getrokken vergelijkingen met de Weinstein-affaire. “Het woord ‘slachtoffer’ is te groot voor wat het was”, zei een van hen. “Als mijn naam gelinkt wordt met de zaak, zal elke nuance wegvallen.”

De zaak begon met een vertrouwelijk rapport dat manager beroepsethiek Diane Waumans op 30 oktober overmaakte aan CEO Paul Lembrechts van de VRT. Het rapport berustte op getuigenissen van twee vrouwen die De Pauw beschuldigen van ernstig grensoverschrijdend gedrag. Daarop kwamen andere meldingen. Er werden huiszoekingen uitgevoerd en dossiers opgevraagd bij de VRT en bij De Pauws toenmalige productiehuis Koeken Troef!

Christine Mussche: “Mijn cliënten wilden enkel dat het stopte, dat de VRT op de hoogte werd gebracht. Het is niet zo dat elke meldster ooit slachtoffer is geweest. Pas naar aanleiding van de manier waarop Bart De Pauw zelf zijn communicatie verzorgde, heeft de procureur een onderzoek geopend in hoofde van belaging. Dat is, zoals u misschien weet, sinds de wet van 25 maart 2016 niet langer een klachtmisdrijf. Dat betekent dat er niet noodzakelijk een klacht van een slachtoffer moet zijn. Het volstaat dat de aandacht van het parket wordt getrokken.”

Oude Nokia in schoenendoos

Het blijft van op afstand lastig om je te ontdoen van het gevoel dat er iets uit balans is. Was Bart De Pauw niet de plots van het scherm gehaalde presentator geweest van Twee tot de zesde macht, maar de chef rekwisieten: de aandacht van het parket zou vast niet getrokken zijn.

Dagelijks doen in België acht vrouwen bij de politie aangifte van verkrachting. Het werkelijke aantal slachtoffers is vermoedelijk een exponent van dat cijfer. Onderzoek van de London Metropolitan University liet in 2009 zien dat van de honderd Belgische dossiers die bij justitie geraken er niet meer dan vier leidden tot een effectieve veroordeling. Tegen die achtergrond roept the people versus Bart De Pauw bij velen beelden op van een mug en een kanon.

Maar helaas voor hem: zo werkt justitie niet. Het stomste wat je tegen de rechter kan zeggen is dat je net ook nog iemand anders door het rood zag rijden.

De bewijsvoering voor de aanklacht van belaging lijkt tot hiertoe vrij grondig te zijn verlopen, en dat is mee te danken aan Bart De Pauw zelf. Een van de zaken draait om een medewerkster van Woestijnvis tijdens de opnamen van Loft in 2008. Bart De Pauw bestookte haar met sms’jes, plakte ook post-its met expliciete boodschappen op haar scherm, kwam in het holst van de nacht bij haar thuis aanbellen, ook nadat ze meermaals duidelijk had gemaakt dat ze met rust gelaten wilde worden.

Volgens bronnen dicht bij het onderzoek had de ex-medewerkster thuis nog een schoenendoos staan met daarin haar oude Nokia. Er was niet meer nodig dan een batterij om alle tekstberichten uit de Loft-periode weer zichtbaar te maken. Ze had ook een aantal post-its bewaard.

De patronen in de getuigenissen zijn erg gelijklopend. Bombardementen van sms’jes, fysieke intimidatie. Een destijds nog erg jonge actrice getuigde hoe Bart De Pauw twee weken lang elke avond voor haar deur verscheen.

Gedefinieerd

Het onderzoek draait om belaging. Daarvoor kun je in België worden gestraft met een gevangenisstraf van twee jaar, met een risico op verdubbeling “indien de feiten worden gepleegd tegen personen die zich in een kwetsbare toestand bevinden”. In de opsomming van toestanden die de wetgever definieert als kwetsbaar staat ook ‘leeftijd’ vermeld.

In een eerste reactie na het losbarsten van de storm zei Bart De Pauw in De ochtend: “Bij de VRT had men het over pikante sms’jes, nu hoor ik al dat het om pornografische berichten gaat. Ik ontken niet dat ik sms’en gestuurd heb of weleens langs iemands huis ben gereden, maar stalking? Dat is wel een zeer zware beschuldiging, dat is een misdrijf.”

Wat zegt artikel 442bis van het Strafwetboek? “Eenieder die een persoon heeft belaagd terwijl hij wist of had moeten weten dat hij door zijn gedrag de rust van die bewuste persoon ernstig zou verstoren, is strafbaar.”

Belaging is niets anders dan het juridische synoniem voor stalking. Dat het is gebeurd met sms’jes, en of die nu flirterig waren, complimenterend, pikant, pornografisch of van wat voor mogelijke aard ook, doet daar niets aan af. Volgens de wet van 13 juni 2005 is “overlast met een elektronisch communicatiemiddel” net zo strafbaar.

Dat niet elke Belg even goed kan volgen wat nu wel of niet onder stalking valt, is ergens te begrijpen. In 2000 gooide de 21-jarige postbode David Van Gysel uit Wezembeek-Oppem zich voor een trein. Hij liet een afscheidsbrief achter voor zijn collega’s die hem maandenlang op alle mogelijke manieren hadden gepest. Volgens een aanname uit die tijd was pesten iets dat zich uitsluitend kon voordoen op het werk, en hoorde je als slachtoffer zelf naar justitie te stappen om vervolging van je pesters te vragen. Op grond van de toenmalige wetgeving werden de mensen die David Van Gysel de dood in hadden gepest in 2007 vrijgesproken door het hof van beroep in Brussel.

Inias (1998-2012)

Nog dramatischer was de zaak van de 14-jarige Inias Michiels uit Ternat. Op woensdagochtend 28 november 2012 fietste hij in plaats van naar school naar de brug over de E40 in Ternat. En sprong. De jongen werd op school al maandenlang gepest en afgeperst.

“Ik zat vast in die file”, zegt Carina Van Cauter, Kamerlid voor Open Vld en mede-architecte van de wet die belaging in 2016 weghaalde uit de de klachtmisdrijven. “Ik heb mij die ochtend uren zitten ergeren in mijn auto. Wij hadden die ochtend commissie Justitie. Toen ik achteraf hoorde wat er was gebeurd, werd die zaak opeens zo tastbaar, zo concreet. De dood van Inias is de rechtstreekse aanleiding tot de wetswijziging. Ze zette alles in perspectief. Het hangt niet langer enkel van de belaagde persoon af of vervolging kan worden ingesteld. Het hoeft niet meer te duren tot er geen andere uitweg meer is dan de brug.”

“Ik weet dat een groot deel van de publieke opinie het gek vindt dat dingen op een hoopje worden gegooid. Dat Bart De Pauw wordt vervolgd voor een zelfde soort belaging als de pesters van de kleine Inias, maar weet u: alle gekende zaken met een dramatische afloop werden pas zichtbaar ná die dramatische afloop. Nadat dat ene individu in een situatie was gebracht waarin hij of zij geen andere uitweg meer zag dan de brug of de spoorlijn.”

“We moeten durven toegeven dat wij helemaal geen zicht hebben op wat dat met iemand doet. Telkens die telefoon rinkelt, weten dat hij het weer is. Telkens je buiten komt op diezelfde persoon botsen. Of dat nu in een werksfeer is of in een relationele sfeer.”

Minder seponeringen

Hoe groot is de kans op een proces-De Pauw? Niemand kan of durft zich erover uitspreken. Onlangs door Van Cauter bij justitieminister Koen Geens opgevraagde cijfers geven wel een indicatie. De zaak-De Pauw is een van de 18.671 dossiers rond belaging die justitie in 2017 binnen kreeg. In 2013 werd nog meer dan 76 procent van de (toen) 21.788 dossiers rond belaging geseponeerd.

“Maar met een groeiende maatschappelijke bewustwording rond stalking is dat cijfer beginnen dalen”, zegt Van Cauter. “Tot 69 procent in 2016 en vorig jaar – het eerste na de wetswijziging – zelfs tot 49 procent. De parketten zijn het ernstig gaan nemen, men treedt op. En wat zie je? Het aantal dossiers daalt. In 2013 waren het er nog een kleine 22.000, vorig jaar ruim 3.000 minder. Je bedoeling als politicus is nooit dat er meer straffen worden uitgesproken, de uiteindelijke bedoeling was dat er minder wordt gestalkt.”

De zaak tegen Bart De Pauw behoort tot de kleine minderheid (4 procent) van de 18.671 cases waarin het openbaar ministerie een onderzoeksrechter vorderde. Wat over het algemeen eerder gepaard gaat met een voornemen tot vervolgen dan niet.

Vervolgen, dat zou betekenen dat de burgerlijke partijen worden geacht te verschijnen in de rechtszaal. Precies datgene wat de cliënten van Christine Mussche aangaven vooral liever niet te willen doen. Want het begon allemaal met een vertrouwelijk gesprek met manager beroepsethiek Diane Waumans bij de VRT. Wat hen betrof was de afspraak dat alles vertrouwelijk zou worden afgehandeld. Het woord herstelbemiddeling viel al eens, maar de beslissende stem in deze is in de eerste plaats die van het openbaar ministerie.

Christine Mussche: “Het was niet de keuze van mijn cliënten om naar een rechtszaak te gaan. Dat is al vaak genoeg gezegd. Maar om daar nu uit af te leiden dat ze er niet achter zouden staan dat justitie de zaak zo ernstig nam, dat is ook niet waar.”