Zitten er gaten in (de uitvoering van) de euthanasiewet?

Twee artsen en een psychiater moeten naar assisen omdat ze de voorwaarden voor euthanasie mogelijk niet volledig naleefden toen ze in 2010 de 38-jarige Tine Nys aan haar levenseinde hielpen. Zij vroeg euthanasie omdat ze ondraaglijk psychisch leed.

Het is de eerste vervolging sinds de euthanasiewet in 2002 in werking trad. In Nederland, dat in datzelfde jaar een euthansiewet kreeg, moet nu ook voor het eerst een arts voor de rechtbank verschijnen voor euthanasie. Daar gaat het om een vrouw van 74 jaar die dement was.

1. Zijn de twee rechtszaken toeval, of komt de euthanasiewetgeving onder druk van de conservatieve beweging?

Politiek waait er een conservatieve wind. Toch zien voortrekkers Wim Distelmans (VUB), oncoloog en expert palliatieve zorg, en Jean-Jacques De Gucht (Open Vld) geen direct verband met de rechtszaken.“Er is namelijk een kloof tussen de politici en de maatschappij”, zegt De Gucht. “Je ziet net dat de bevolking meer dan ooit belang hecht aan principes van vrijheid en zelfbeschikking.”

Moraalfilosoof Willem Lemmens (Universiteit Antwerpen) gewaagt echter van oprukkende twijfels bij zorgverleners. Na bijna zestien jaar zou een herevaluatie van de wet volgens velen meer dan noodzakelijk zijn. “Aanvankelijk was er schroom voor kritiek, want het idee dat euthanasie kan misgaan, is al te onaangenaam", zegt Lemmens. “Maar stilaan stellen meer mensen zich vragen. Ik hoor psychiaters die met gemengde gevoelens zitten omdat patiënten voor wie zij zeker nog behandelopties zien, ermee dreigen dan maar een andere arts te zoeken.”

2. Wat staat in onze euthanasiewet?

De wet voorziet dat artsen geen misdrijf plegen wanneer ze onder bepaalde voorwaarden euthanasie toepassen. Het moet gaan om een patiënt die zich in een medisch uitzichtloze toestand bevindt van aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden en dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening. Hij of zij moet behandelingsbekwaam en bewust zijn op het ogenblik van het verzoek , dat vrijwillig, duurzaam overwogen en herhaaldelijk is en niet tot stand gekomen is als gevolg van enige externe druk.

De euthanasie moet ook voldoen aan procedures. Zo moet de patiënt het verzoek zelf neerschrijven en moet de arts een andere arts raadplegen. Bij niet-terminale patiënten moet nog een arts geraadpleegd worden die specialist in de ziekte of psychiater is.

3. Zet de zaak-Nys de deur open voor meer gerechtelijke procedures?

Of het een inspiratiebron is voor nabestaanden om ook naar de rechter te stappen, is moeilijk te zeggen. Sinds de zaak in 2016 bekend raakte, zijn er in ieder geval geen andere juridische procedures gestart. Wel zeker is dat het debat heropend wordt, vooral omdat het nu een eerste rechtszaak betreft en het gaat om psychisch lijden.

4. Heeft de tegenwind met psychisch lijden te maken?

Ja en nee. De belangrijkste kritiek is algemener. Zo vinden critici het problematisch dat de evaluatie achteraf gebeurt door de euthanasiecommissie. Die bestaat uit artsen, juristen, psychologen en andere specialisten. Zijn zij niet soms rechter en betrokken partij tegelijk? Dat de wet maar één maand minimale bedenktijd eist tussen de aanvraag en de eigenlijke euthanasie, vinden sommigen te kort.

Euthanasie bij psychisch lijden is de motivatie bij ongeveer één procent van de jaarlijks zo’n 2.000 euthanasiegevallen in ons land en die ligt extra gevoelig. Dat bleek onder meer toen psychische zorgverleners recent een oproep lanceerden om de wet te herbekijken. Want “bij psychisch lijden kan een arts eigenlijk nooit zeggen dat iemand uitbehandeld is”. Veel collega’s hadden net voor euthanasie bij psychisch lijden gepleit.

5. Zijn er meer evaluerende artsen, een langere bedenktijd en een evaluatie vooraf nodig?

Volgens de tegenstanders van de wet zeker wel. Experten die aan de wet werkten, zien dat anders. “In het belang van de patiënt is dat niet doorgevoerd”, zegt Distelmans. “Het betekent vooral meer bureaucratie waardoor mensen die al jaren intens lijden langer moeten wachten. Men doet nu alsof iemand die zich somber voelt binnen de maand euthanasie kan krijgen. Dat is onzin. Het gaat over mensen die al jaren lijden. In de praktijk loopt de bedenktijd altijd langer, net omdat artsen niet over één nacht ijs willen gaan.”

Een toetsing vooraf bestaat in feite al. De arts moet checken of aan de wettelijke voorwaarden is voldaan en moet één of twee collega’s raadplegen. Ook beseffen ze dat ze vervolgd kunnen worden als ze de procedures niet volgen. “Dat zijn al veel barrières vooraf voor een procedure die psychisch al heel zwaar is. Artsen gaan niet zomaar hun gangetje, zoals nu wordt gesuggereerd. Dat wantrouwen is stuitend”, zegt Distelmans.

6. Functioneert de euthanasiecommissie naar behoren?

Federaal kamerlid Els Van Hoof (CD&V) riep al op tot een objectieve evaluatie van die commissie. Dat die in de zaak-Nys geen graten zag terwijl het parket nu aanwijzingen voor een gifmoord ziet, zorgt voor nog meer vraagtekens. Waarom zag de commissie geen probleem?

“Omdat zij niet gaat over de bekwaamheid van de artsen bij hun praktische handelen”, zegt Distelmans. “Die controles moeten door andere instanties, zoals de Orde van Geneesheren, gebeuren. De commissie kijkt of aan de wettelijk voorwaarden is voldaan en dat was in de zaak Nys het geval.”

De Gucht benadrukt dat de commissie gecontroleerd wordt door het parlement. “Het klopt niet dat daar geen toezicht op is.”