De Van Gogh op deze foto is niet Vincent maar broer Theo
De foto in sepia uit de collectie van het Van Gogh Museum toont niet wie we dachten dat-ie toont. Het rossig blonde jongetje met de lichte ogen op de afbeelding die in vele biografieën en andere publicaties staat, betreft geen beeltenis van de schilder Vincent van Gogh, maar van diens broer, kunsthandelaar Theo. Dat heeft onderzoek door Yves Vasseur en het Van Gogh Museum uitgewezen.
Er waren al een paar jaar twijfels over of het wel Vincent was die op de foto stond. In 2014 gebruikte het Nederlandse VPRO-programma Studio De Jong de twee fotoportretten ter identificatie van een vermeend derde portret. Toen werd al geopperd dat het weleens om verschillende jongens kon gaan; dat de kleine rossige man op de vroegste foto een jeugdportret van heel iemand anders kon zijn.
Onafhankelijk hiervan concludeerde onderzoeker Yves Vasseur (betrokken bij de expositie ‘Van Gogh in de Borinage’ in 2015 als algemeen commissaris Mons culturele hoofdstad 2015) rond die tijd dat het zeer onwaarschijnlijk was dat het bewuste jongetje Vincent betrof. De fotograaf van het portret, Balduin Schwartz, opende namelijk pas in 1870 zijn fotostudio in Brussel. Vincent was toen zeventien. Het poserende jongetje is zichtbaar jonger.
De fotograaf van het portret, Balduin Schwartz, opende pas in 1870 zijn fotostudio in Brussel. Vincent was toen zeventien. Het poserende jongetje is zichtbaar jonger
Vincent ging niet graag op de foto. Tegenover zijn talrijke geschilderde zelfportretten stond tot 1957 maar één fotoportret: de schilder als negentienjarige. Opgekleed in pak en das kijkt hij in de cameralens alsof iemand hem een ingewikkelde hoofdrekensom heeft opgegeven. In 1957 voegde de Belgische Van Gogh-expert Mark Edo Tralbaut hier een oudere foto aan toe: een beeltenis van de schilder rond zijn dertiende. Nimmer werd de vraag gesteld of het jongetje daadwerkelijk Vincent van Gogh betrof. Door de treffende gelijkenis (het dikke rossige haar) met de adolescent op die andere foto werd automatisch aangenomen dat hij het wel móést zijn.
Staalblauwe ogen
Maar als het Vincent niet was, wie was het dan wel? Vasseur en het Van Gogh Museum meenden op grond van de grote gelijkenissen tussen de jongens dat zijn persoon onder Vincents bloedverwanten moest worden gezocht. Zijn broer Theo was daarbij een logische kandidaat.
Theo woonde in 1873 in Brussel en liet er indertijd een foto maken, zo weten we uit een brief. Hij was toen 15, een leeftijd die beter overeenkomt met het uiterlijk van de jongen op de foto. Bovendien had hij fijnere trekken en een hoger voorhoofd dan zijn broer, kenmerken die we eveneens terugzien. Een laatste pro-Theo argument vormden Theo’s ogen. Die hadden een opvallende, zeldzaam staalblauwe kleur, precies het soort ogen als die van het jongetje op de foto. Vincent was Theo, concludeerde men aldus.
Om de zaak waterdicht te krijgen wendde men zich tot Zeno Gerardts, bijzonder hoogleraar forensische data aan het Instituut voor Informatica van de Universiteit van Amsterdam. Daar vergeleken twee specialisten aan de hand van richtlijnen van het Nederlands Forensisch Instituut foto’s van Vincent en Theo en kwam men tot een gelijkaardige conclusie: naar ‘hoge waarschijnlijkheid’ was het jongetje inderdaad Theo van Gogh, niet Vincent.
Willem van Gogh, achterkleinzoon van Theo en bestuursadviseur van het Van Gogh Museum, spreekt van een “belangrijke bijdrage” in het “op de juiste manier overdragen van het erfgoed van Vincent van Gogh”. Directeur Axel Rüger: “Met deze ontdekking zijn we een illusie armer en een portret van Theo rijker. In feite bevinden we ons nu weer in de situatie van 1957, met maar één fotoportret van een jonge, 19-jarige Vincent van Gogh.”