Markante plekken: het rectoraatsgebouw van de VUB, tempel van de wetenschap

In 1969 splitst de Nederlandstalige VUB zich af van de Franstalige Brusselse universiteit "Université Libre de Bruxelles". Niet lang daarna wordt begonnen met de bouw van een nieuwe campus op een voormalig oefenplein van het Belgische leger in Elsene. Eén van de gebouwen die begin jaren 70 op het terrein wordt opgetrokken, is het rectoraatsgebouw.

De VUB stelt in 1971 de Antwerpse architect Renaat Braem aan voor het ontwerp. (Eerder kwamen al zijn Arenawijk en de Wooneenheid Kiel aan bod in deze rubriek). Braem wil een echte tempel van de wetenschap neerzetten voor de universiteit. Na enkele ontwerpen die te duur bevonden worden, stelt hij in juni 1973 de definitieve versie voor. Het gebouw wordt een vijf verdiepingen hoge, langgerekte ellips van 76 meter op 16 meter.

Symboliek is belangrijk voor Braem. De architect kiest voor de ellips omdat het de meest primaire vorm is die in de natuur voorkomt, bijvoorbeeld in de baan van de planeten rond de zon. De ellips duikt op meerdere plaatsen terug op in het gebouw, zoals in de vorm van de trap en in het baksteenreliëf in de inkom.

Binnen wil Braem de verdiepingen met volledig open landschapsbureaus inrichten. Alleen een plastisch gevormde kern met de trappen en het sanitair in, is vast. De kern moet op alle verdiepingen met muurschilderingen worden versierd. Die gaan het verhaal vertellen van het ontstaan van het leven, over de strijd van de mens voor zijn vrijheid tot uiteindelijk de vrije mens.

Maar de universiteit wil absoluut geen landschapsbureaus en verdeelt de verdiepingen in afzonderlijke ruimtes. Er volgen ook nog enkele besparingen. Daarom vervangt een bakstenen afwerking de geplande betonnen gevel en moet het gebouw 2,4 meter lager worden. De bouw gaat van start in 1974 en op 26 mei 1976 volgt de inhuldiging. 

Ook voor de muurschilderingen is initieel geen budget, maar Braem vindt ze zo belangrijk dat hij in 1976 zelf maar aan de 500 lopende meter schilderingen begint. De volgende 8 jaar werkt hij af en toe aan de immense klus, soms geholpen door zijn vrouw. Hoewel er vanaf 1980 ook hulp komt van Ruperto Urzua, raken de schilderingen nooit volledig af: het werk op de derde en de vierde verdieping, waar hij het laatst aan werkte, ziet er ruwer en slordiger uit dan de rest. Er wordt gezegd dat Braem het schilderen gewoon beu was. Ook was hij teleurgesteld dat de studenten geen aandacht hadden voor zijn werk.

In 2007 wordt het rectoraat beschermd als monument. Het amper 30 jaar oude pand is op dat moment één van de jongste geklasseerde bouwwerken in ons land.

Vandaag zijn we nog 10 jaar verder. Restauratiewerken dringen zich op. Het gebouw zal verdieping per verdieping worden aangepakt, de werken aan de eerste verdiepingen gaan van start in januari 2019. Het is de bedoeling om de concepten van Braem maximaal te respecteren. De binnenmuren zullen worden verwijderd, zodat de verdiepingen eindelijk ingericht kunnen worden als de open kantoorlandschappen die Braem ooit voor ogen had. Zo krijgen de muurschilderingen een prominente plek in het gebouw.