Zit er een Belg achter een van de meest mysterieuze vliegtuigcrashes ooit? Documentaire duidt landgenoot aan als piloot die hoogste VN-baas neerschoot

We schrijven september 1961. Een troebele periode in en rond Congo, dat het jaar daarvoor onafhankelijk is geworden van België. In de chaos die daarop volgt scheurt de zuidelijke en grondstofrijke provincie Katanga zich af, gesteund door westerse mogendheden als het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Maar ook ons land steunt de groepering rond rebellenleider Moïse Tshombe in het geniep, om op die manier zijn belangen en die van de grote mijnbedrijven veilig te stellen.

De kwestie-Katanga belandt uiteindelijk bij de Verenigde Naties: secretaris-generaal Dag Hammarskjöld vliegt naar Noord-Rhodesië, vandaag Zambia, om er te bemiddelen en vredesonderhandelingen tussen alle betrokken partijen te leiden. Maar op maandag 18 september net na middernacht, niet lang voordat Hammarskjölds vliegtuig zou gaan landen, stort de Albertina neer boven de stad Ndola. Vijftien inzittenden onder wie Hammarskjöld zelf zijn meteen dood, de enige overlevende passagier sterft een week later in het ziekenhuis. 

Meteen wordt een onderzoek ingesteld naar de crash, zonder resultaat. Ook latere onderzoeken door de Verenigde Naties of door Zweden, kunnen geen uitsluitsel brengen over de oorzaak. Crashte het vliegtuig na een technisch mankement, of was er toch meer aan de hand? Na bijna zestig jaar is er nog altijd geen definitief antwoord op die vraag.

Of toch? In de documentaire ‘Cold Case Hammarskjöld’, die over twee weken in première gaat op het Sundance Film Festival, claimen onderzoekers aanwijzingen te hebben gevonden dat Hammarskjölds vliegtuig is neergehaald door een piloot die werkte in opdracht van de rebellengroep rond Tshombe. Dat schrijft The Guardian.

Die piloot zou bovendien naar de naam Jan van Risseghem luisteren: een Belg geboren uit een Belgische vader en een Britse moeder die naam en faam maakte als piloot voor het Britse leger tijdens de Tweede Wereldoorlog. Van Risseghem vluchtte bij het begin van de oorlog samen met zijn broer Maurice naar Groot-Brittannië en ging daar in dienst bij de Royal Air Force, de beroemde Britse luchtmacht. 

De succesvolle missies boven de door de nazi's bezette gebieden maakten dat Van Risseghem op het einde van de oorlog, heel wat ervaring als gevechtspiloot had. Hij verhuisde, nadat hij tijdens de oorlog met een Britse was getrouwd, terug naar België en ging aan de slag als lijnpiloot bij Sabena. 

Maar begin jaren 60 lonkte het avontuur opnieuw. Van Risseghem trok naar Congo en ging als piloot en adviseur in dienst bij de rebellen van Tshombe. Het is in die periode dat de Belg van de rebellen op een bepaald moment de opdracht gekregen moet hebben een vliegtuig neer te schieten, claimen de documentairemakers nu. Ze halen daarbij ook een vriend van Van Risseghem aan, Pierre Coppens, die zegt dat Van Risseghem hem later de aanval heeft opgebiecht. 

Van Risseghem zou wel pas na de crash vernomen hebben dat de hoogste diplomaat ter wereld in het vliegtuig zat dat hij neerschoten had. Op de vraag of hij ooit spijt had, antwoordde de Belg volgens Coppens: “Soms moet je dingen doen in het leven die je niet wil doen, maar bevelen zijn bevelen.”

In 2014 werd al een nota van de Amerikaanse ambassadeur naar president Harry Truman openbaar gemaakt, waarin de ambassadeur Van Risseghem twee dagen na de crash al aanwees als mogelijke dader. De ambassadeur kon zijn beschuldigingen echter nooit hard maken, maar haalde getuigenverslagen aan die bij hoog en bij laag bleven beweren dat ze een tweede vliegtuig in de buurt van de Albertina hadden gezien. Dat zou dan Van Risseghems gevechtsvliegtuig geweest zijn. Ook de passagier die nog een week bleef leven, herinnerde zich “lichtflitsen” in de lucht voor het toestel neerstortte. 

Officiële loggegevens pleitten Van Risseghem vrij: hij zou die nacht helemaal niet gevlogen hebben. Maar Roger Bracco, een collega-piloot die voor de rebellen werkte, beweert nu in de documentaire dat er met de vluchtgegevens is geknoeid. Hoewel hij zelf niet gelooft dat Van Risseghem het vliegtuig heeft neergehaald, zegt Bracco dat een aantal namen en vluchten in de logboeken, die normaal gezien altijd bijzonder secuur worden bijgehouden, vervalst zijn. 

Jan van Risseghem stierf op 29 januari 2007 in Lint en heeft zich nooit voor de aanval moeten verantwoorden. Zijn naasten, waaronder zijn weduwe en een nicht, blijven er tot op vandaag bij dat hij er niets mee te maken heeft. “Hij was op het moment van de feiten in Rhodesië om er te onderhandelen over de aankoop van een vliegtuig voor Congolese rebellen”, zeggen ze.