Rutger Bregman: “Fins experiment met basisinkomen wel degelijk geslaagd”

“Het is onzin om te concluderen dat het Finse experiment met het basisinkomen is mislukt. Dat is het namelijk niet”, zegt Rutger Bregman, historicus en auteur van het boek Gratis geld voor iedereen. De Nederlander Bregman geldt als één van dé aanjagers van het debat over het basisinkomen. Ook tijdens het World Economic Forum in Davos mocht hij twee weken geleden een pleidooi houden waarom landen nuttig een vorm van het basisinkomen zouden moeten invoeren.

Gedurende twee jaar ontvingen tweeduizend willekeurig geselecteerde werkloze Finnen tussen de 25 en 58 jaar een maandelijkse uitkering van 560 euro. Als ze daarvoor een uitkering hadden die hoger was, kregen ze de rest aangevuld. Tevens mochten ze eventuele andere inkomensondersteunende uitkeringen houden, te denken valt aan kinderbijslag en huursubsidie. Dit had een financiële prikkel moeten geven om werk aan te nemen of ondernemer te worden. Met beide uitkomsten was de uitkeringsinstantie Kela blij geweest. Het experiment heeft echter aangetoond dat er niet meer werklozen met een baan aan het werk zijn gegaan dan de groep werklozen die een ‘gewone’ uitkering ontving. Aan het einde van de twee jaar waren in beide groepen ongeveer evenveel deelnemers nog steeds werkloos. 

Niet luier

“Het is maar met welk perspectief je naar de resultaten kijkt”, zegt Bregman. “Het is namelijk ook niet zo dat de werklozen met een basisinkomen luier zijn geworden. En dat is wat mij betreft een belangrijke uitkomst.” Bij veel van de politieke tegenstanders van een basisinkomen leeft juist de vrees dat niemand nog zal werken als mensen ‘gratis geld’ krijgen. “En daar blijkt dus niets van te kloppen. Blijkbaar kun je mensen ook vrijlaten en dan gebeurt er dus niet veel wezenlijk anders.”

Een ander punt in het rapport van het Finse onderzoek verdient volgens hem meer aandacht.”De ontvangers van het basisinkomen in Finland zaten beter in hun vel dan degenen die nog in het aloude bureaucratische Finse werkloosheidssysteem zitten. Dat resultaat is juist een signaal dat we met experimenten met het basisinkomen door moeten gaan.”

Jaren zeventig

In Finland zelf was de teneur rond het basisinkomen al tijdens het experiment bij veel politici en wetenschappers vrij negatief. De gedachte achter een basisinkomen dateert in Finland al van de jaren zeventig. In het als progressief bekend staande land werd dit vanuit links al vroeg op de politieke agenda gezet. Opmerkelijk genoeg ging in 2016 een rechts-liberale regering met het eerste nationale basisinkomenexperiment in de wereld “aan de haal” ging. 

Aanvankelijk wilden wetenschappers in Finland een veel bredere, meer universele vorm van het basisinkomen testen, waarbij bijvoorbeeld ook niet-werklozen een basisuitkering zouden ontvangen. Deze uitkering zou dan alle andere uitkeringen moeten vervangen. Maar voor dit idee bestond bij de rechtse regering geen draagvlak. Daardoor kwam er een uitgeklede proef, waarbij bepaalde werklozen in feite geen sollicitatieplicht meer hadden. “Dit was zeker niet het gedroomde experiment”, zegt Bregman. “Veel effecten van het basisinkomen zul je bovendien pas zien als je het nationaal invoert. Mensen onderaan de arbeidsmarkt krijgen dan bijvoorbeeld meer onderhandelingsmacht, waardoor hun loon zal stijgen.”