Videospeler inladen...

Criminoloog: "Vergelijking met jaren 30 is relevant, maar moeten zowel gelijkenissen als verschillen zien"

De opmars van vreemdelingenhaat, het verspreiden van fake news via sociale en online media, de opkomst van autoritaire leiders en de zware financiële crisis waar we de afgelopen jaren mee geconfronteerd werden, sommige mensen zien er verontrustende signalen in dat de jaren 30 terugkomen. Moeten we ongerust zijn, vroeg presentator Jan Leyers zich af in het Canvas-programma "Nachtwacht". "We moeten ons zorgen maken", zegt criminoloog Christophe Bush. "Maar we mogen niet angstig zijn."

Christophe Bush is de directeur van Kazerne Dossin, het museum over de Holocaust en mensenrechten in Mechelen. Hij vindt de vergelijking tussen de periode waarin we nu leven en de jaren 30, toen het fascisme en nazisme Europa veroverden, heel relevant. "Maar je moet zowel de gelijkenissen als de verschillen zien." 

Vandaag is er het vangnet van de sociale zekerheid en zijn er internationale instellingen zoals de EU, de NAVO en de VN die onze veiligheid bewaken en waken over de mensenrechten. Ondanks al het fake news heeft driekwart van de Belgen vertrouwen in de manier waarop onze democratie functioneert en ondanks alle racistische uitingen op sociale media daalt het aantal Belgen dat vreemdelingen een bedreiging vindt.

Bekijk hier de uitlegvideo "Komen de jaren 30 terug?" uit "Nachtwacht":

Videospeler inladen...

Als we lessen trekken uit het verleden, moeten we ons afvragen wat we nu beter weten om te reageren op die patronen. 

"Heel vaak maakt men binnen de vergelijkingshypothese de cruciale fout, dat een aantal gelijkenissen niet met de jaren 30, maar onmiddellijk met de jaren 40 worden gelijkgeschakeld", zegt Christophe Bush. "De jaren 30 zijn de opkomst van die massabewegingen en het afglijden in extremistisch denken. De jaren 40 zijn de kampen, de doden en het geweld."

Hij wijst er op dat heel veel zaken die we vandaag tegenkomen niet nieuw zijn. "Bijvoorbeeld, de informatiestormen die ons beïnvloeden via sociale media op het internet. Dat is heel gelijkaardig als in de jaren 20, toen nieuwe communicatietechnologieën een gelijkaardige informatiestorm op de bevolking loslieten. De nieuwe technologieën in de jaren 20 waren de radio, de bioscoopfilms en bioscoopjournaals. Dat zijn visuele narratieven, beeldkranten, die ontstaan. Die werken in op de emoties van mensen en gaan hele groepen beïnvloeden." 

Massamedia versus smartphone

"Als we lessen trekken uit het verleden, moeten we ons afvragen wat we nu beter weten om te reageren op die patronen. Vroeger had je geld nodig om een radiostation op te zetten en dan vanuit de politiek of vanuit de natiestaat een bevolking te laten beĂŻnvloeden. Vandaag is dat gedemocratiseerd. Als je ziet dat je met een smartphone en een internetverbinding plots grote groepen kan bereiken, dat is een heel andere en ook veel vluchtigere wijze." Hij wijst erop dat je die smartphone voor heel uiteenlopende boodschappen kunt gebruiken. "Je kunt er ook mensenrechtenschendingen mee filmen en die aankaarten."

Sociale versus politieke polarisatie

Sociale media worden nu heel vaak in een adem genoemd met polarisatie. "Wij zien polarisatie haast exclusief als iets negatiefs. We zien dat als groepen die tegenover elkaar staan, maar dat hoeft niet zo te zijn", zegt Bush. 

Polarisatie kan ook heel verrijkend zijn

Hij maakt het onderscheid tussen sociale polarisatie en politieke polarisatie. Bij sociale polarisatie staan groepen tegenover elkaar die elkaar een negatief identiteitslabel opkleven. "De ander wordt vaak gedehumaniseerd of als dom of achterlijk weggezet. De oplossing voor die groep is dan: die andere groep moet uit de boot. Die is verkeerd."

"Polarisatie kan ook heel verrijkend zijn", zegt Bush. "Dan spreken we over politieke polarisatie. Dan staat het thema centraal. Daar speel je op de bal en ga je argumenteren. Maar vaak verglijden we door gebrek aan nuance, aan luistervaardigheden en empathisch vermogen van die politieke polarisatie in sociale polarisatie."

Bekijk hier het gesprek met Christophe Bush in "Nachtwacht" over de jaren 30 en nu:

Videospeler inladen...

Meest gelezen