De alarmbellen gaan af: “Vlinders zijn een zeer goede barometer voor natuurkwaliteit”

De Nederlanders hebben al heel lang oog voor vlinders. Al sinds 1890 wordt de verspreiding van de vlindersoorten in het land in de gaten gehouden. En sinds pakweg dertig jaar worden elk jaar ook aantallen geteld. Het Centraal Bureau voor de Statistiek nam alle cijfertjes die dat opleverde onder de loep. Met een wel heel erg verontrustend plaatje tot gevolg. Uit het onderzoek dat verscheen in het wetenschappelijk tijdschrift Biological Conversation blijkt niet alleen dat de vlinderpopulatie de voorbije 130 jaar gedecimeerd werd, 15 vlindersoorten zijn zelfs helemaal uit het land verdwenen. 

“De situatie is ernstig”, reageert Kars Veling van De Vlinderstichting bij RTL Nieuws. “Een afname van 84 procent is gigantisch veel. We wisten dat het slecht ging, maar dit cijfer is nieuw en het is veel hoger dan ik had gedacht.”  

Leefgebied onder druk

Vlinderexpert Hans Van Dyck, die als professor natuurbehoud verbonden is aan de UCL, is minder verrast door het cijferwerk van onze noorderburen.”Ook voor België is al wel eens eerder zo’n langetermijnstudie gedaan. Met ongeveer hetzelfde beeld tot gevolg. Alleen hebben ze in Nederland een pak meer cijfers over populatieaantallen ter beschikking, wat dit onderzoek eigenlijk nog verontrustender maakt.” Van Dyck wijst er op dat België en Nederland qua landschap en klimatologische omstandigheden heel erg op elkaar lijken. “We werken al langer samen met onze Nederlandse collega’s en stellen gelijkaardige trends vast.” 

Groot knelpunt voor de vlinders is het gebrek aan geschikt leefgebied. Dat staat onder druk van de intensieve landbouw, die bijvoorbeeld grote monotone grasvelden of akkers creëert waar voor vlinders amper voedsel te vinden is. Ook bemesting is een factor. Die zorgt voor een te dichte begroeiing, waarin het door een gebrek aan zonlicht voor de rups haast onmogelijk is om tot vlinders te vervellen. En dan zijn er nog de pesticiden, die ook voor vlinders heel kwalijke gevolgen hebben. Vooral het gebruik van zogenoemde neonicotinoïden, die inwerken op het zenuwstelsel van insecten, zorgt voor problemen, weet Van Dyck. “Mensen kopen producten om de buxusmot te bestrijden, maar staan er niet bij stil dat die ook een effect hebben op andere vlinders.” 

Ondanks de penibele toestand van het vlinderbestand duiken er bij vlindertellingen toch af en toe hoera-berichten op omdat bepaalde soort plots fors toenemen in aantal. Dat blijkt ook uit de Nederlandse studie: veertien vlindersoorten doen het beter dan honderd jaar geleden. Van Dyck: “Sommige soorten zijn er inderdaad in geslaagd zich aan te passen. Zoals het bont zandoogje bijvoorbeeld. Vroeger kwam die soort uitsluitend in bossen voor, tegenwoordig vind je ze zelfs in stadstuintjes.” 

Barometer

Maar die paar succesjes mogen de aandacht niet afleiden van de problemen waar de totale vlinderpopulatie mee te kampen heeft. “Het is niet omdat je opnieuw enkele citroenvlinders in je tuin ziet vliegen dat het vlinderbestand weer op peil is.” 

Want hoewel de rol die dagvlinders in het bestuivingsproces spelen een stuk kleiner is dan die van de bijen, kunnen we het verdwijnen van een groot deel van de vlinderpopulatie maar beter ernstig nemen. “Omdat vlinders alleen kunnen overleven in diverse natuurlandschappen zijn ze een zeer goede barometer voor natuurkwaliteit”, legt Van Dyck uit. “Bovendien zijn ook andere soorten afhankelijk van die vlinders. Hun rupsen zijn bijvoorbeeld ideale babyvoeding voor verschillende vogelsoorten. Als de vlinders verdwijnen, krijgen ook die het lastig.” 

Oplossingen ziet Van Dyck in andere manieren van aan landbouw doen. “Natuurlijk is het belangrijk om voedsel te produceren. Maar dat moet kunnen zonder dat we daarbij massaal andere soorten de das om doen?”