Bart Moeyaert: “Door zo’n prijs weet je: dit is wat ik moet doen”

“Voor de Astrid Lindgren Memorial Award ben ik nu al voor de negende keer op een rij genomineerd. Waardoor je hoopt: drie maal drie is scheepsrecht. Het zou fijn zijn als ik won, maar je kunt dat niet eens denken. Laat staan hardop denken. Ik blijf er nuchter bij. Ik ga niet dromen en naast mijn schoenen lopen. Ik zie de nominaties wel als een medaille die ik mezelf mag opspelden.”

Dat zei auteur Bart Moeyaert (54) op 11 mei 2011 in deze krant. Een kleine acht jaar, zeven boeken, zeven nominaties voor diezelfde Astrid Lindgren Memorial Award later, mag Moeyaert zich eindelijk laureaat noemen. Op de Bologna Children’s Book Fair werd Moeyaert, wiens recentste boek Tegenwoordig heet iedereen Sorry in september verscheen, uitgeroepen tot winnaar van de prestigieuze Astrid Lindgren-prijs. Hij is de tweede Belg, na de Brusselse illustratrice Kitty Crowther (in 2010), en de tweede Nederlandstalige auteur, na de Nederlander Guus Kuijer (in 2012), die de prijs in ontvangst mag nemen.

“Bart Moeyaerts dichte en muzikale taal vibreert door onderdrukte gevoelens en onuitgesproken verlangens”, leest de beoordeling van de jury. “Zijn lumineuze werk onderstreept het feit dat boeken voor kinderen en jongeren een vanzelfsprekende plaats in de wereldliteratuur opeisen.”

Moeyaerts reactie? “I love you!” Dat heeft hij alleszins uitgeroepen toen hij om halfelf telefoon kreeg. “Officieel wordt dat nooit gezegd, maar er wordt altijd gefluisterd dat de winnaar drie uur voor de uitreiking wordt opgebeld. Ik had mezelf voorgenomen om me niet gek te laten maken, en ik wilde net in alle rust vertrekken uit mijn hotel toen ik telefoon kreeg. Ik zag dat de telefoon uit Zweden kwam. Dat gebeurt niet elke dag, dus je weet wat dat betekent. Hoe neem je dan de telefoon op? Ik heb de plechtige aankondiging niet onderbroken, maar dan heb ik toch heel enthousiast gereageerd.”

Het was dan ook Moeyaerts zestiende nominatie. “Sommige jaren heb ik me echt gek laten maken. Dan had er een journalist zogezegd gehoord dat ik de winnaar zou zijn, wat dan niet bleek te kloppen. Je kunt het niet voorspellen. Het is altijd een verrassing.”

Grootmoeder

De Astrid Lindgren Memorial Award (Alma) wordt de ‘Nobelprijs voor de Jeugdliteratuur’ genoemd, al wordt dat epitheton ook gebruikt voor de oudere Hans Christian Andersen Award, legt professor jeugdliteratuur Vanessa Joosen (Universiteit Antwerpen) uit. “Maar die prijs draait puur om de eer. De laureaat van de Astrid Lindgren Memorial Award ontvangt ook een geldprijs van 5 miljoen Zweedse kronen.” Omgerekend is dat zo’n 480.000 euro.

De Alma heeft dan ook veel weg van de Nobelprijs, waaraan ook een stevige cheque verbonden is. “Het is geen officiële prijs van de Zweedse Academie, die de Nobelprijs uitreikt,” vertelt Joosen, “maar de award wordt wel uitgereikt door een Zweedse organisatie en een twaalfkoppige Zweedse jury. Bovendien bekroont die jury een volledig oeuvre, net als bij de Nobelprijs: de winnaar moet dus consistent hoge kwaliteit leveren, voor een internationaal publiek. In Stockholm is de uitreiking ook een heel evenement, met veel publiciteit. Doorgaans is het de Zweedse kroonprinses Victoria die de prijs uitreikt. Dat gaat zeker niet onopgemerkt voorbij.”

Maar de Alma krijgt ook dezelfde kritiek als de Nobelprijs, weet Joosen. “Dat het te vaak om een Zweeds onderonsje gaat, en dat de criteria vaag zijn.”

De Alma, die in 2002, na het overlijden van Pippi Langkous-auteur Astrid Lindgren in het leven werd geroepen, bekroont een oeuvre “van de hoogste kwaliteit, in de geest van Astrid Lindgren”. Maar wat betekent dat precies? Joosen: “Een goede vraag. Er zijn een aantal elementen die ‘de geest van Astrid Lindgren’ typeren, zoals een voorliefde voor kindpersonages die buiten de lijntjes kleuren, en auteurs die kinderen ernstig nemen en oog hebben voor de complexiteit van kinderen. Dat zie je ook in het werk van Moeyaert: hij voert vaak weerbarstige kinderen op, en heeft oog voor hun complexiteit en die van zijn lezers. Zijn boeken vragen wel wat van jonge lezers, ze moeten tussen de lijntjes kunnen lezen.”

Voor Moeyaert, wiens prijzenkast al uitpuilt van de bekroningen, is de Alma extra speciaal. Niet alleen omdat je, als een van de 260 genomineerden uit 60 landen, statistisch gezien erg weinig kans maakt, maar ook net omdat hij zo opkijkt naar Lindgren. “Ik ben met Astrid Lindgren begonnen toen ik acht was, en heb al tijdens mijn jeugd alles van haar gelezen. In lezingen zeg ik wel eens dat zij mijn derde grootmoeder is. Ik heb veel van haar gedachtegoed geërfd, ik heb altijd haar pad gevolgd. Ik vind haar eigenwijsheid fantastisch, en ze heeft ervoor gezorgd dat we op een betere manier naar kinderen kijken.”

Verenigde Staten

Zweden is dan ook een land dat “echt gelooft in jeugdliteratuur”, vertelt de Brusselse illustratrice Kitty Crowther. Zij won de Alma negen jaar geleden, omschrijft Moeyaert als “een collega en een vriend”, en maakte illustraties voor zijn Grote oma’s. De prijs is ook een financiële opsteker, legt ze uit, en niet alleen omwille van het prijzengeld. “Met het prijzengeld heb ik zelf een huis kunnen kopen. Maar je krijgt ook meer bekendheid en je werk wordt in het buitenland meer vertaald. Financieel is deze job heel moeilijk, maar door de prijs heb ik ook wat meer vrijheid gekregen om te doen wat ik wil doen.”

Op dat vlak komt de bekroning van Moeyaert op het juiste moment, meent Joosen. “Zijn werk is al zeer geliefd in Duitsland en de Scandinavische landen, maar hierdoor komt hij internationaal nog prominenter op de kaart te staan.” Ook in het belangrijke Engelse taalgebied, dus, waar Moeyaerts boeken nu nog vooral het snoepje van kenners zijn. “Recente winnaars, zoals de Amerikaanse Jacqueline Woodson, kregen ook heel veel publiciteit in de VS. Ook daar is het aanzien van deze prijs de laatste jaren alleen maar toegenomen, en dus worden de winnaars er sneller opgepikt.”

Illustrator Carll Cneut, die eerder ook al genomineerd was, verwoordt het zo: “Ik heb al gehoord dat buitenlandse uitgevers nu staan aan te schuiven om zijn werk te vertalen. Bart is een van onze meest vooraanstaande auteurs, en het is terecht dat hij de Alma-prijs wint. Maar het is ook een belangrijk signaal voor heel de Vlaamse jeugdliteratuur. De uitgeverijen streven in ons land kwaliteit na. Je ziet nu dus dat die aanpak resultaten oplevert.”

Ook Moeyaert ziet dat zijn aanpak, die niet altijd voor de hand ligt, resultaten oplevert. “Bij de bekendmaking beschrijft de jury uitvoerig waarom ze mij bekronen. Dan beschrijft ze uitgebreid wat ik de afgelopen 35 jaar allemaal verwezenlijkt heb. Dat is een fantastisch gevoel.” Want ondanks zijn ontelbare bekroningen is het zelfvertrouwen niet altijd even groot. “Je kunt niet van een ‘oeuvre’ spreken als je naar iemands pijpen danst, want dan ‘ontstaat’ er niets. Toch zijn er momenten dat je twijfelt. Ben ik wel goed bezig? Moet ik niet toegankelijker zijn? Door zo’n prijs weet je: dit is wat ik moet doen. Zelfs als ik tegenwind krijg.”