'Ik heb veel geld, maar ik wil vooral geven'

Je moet maatjesharing voor hem meenemen. Daar is hij gek op", hadden ze bij Ackermans & Van Haaren aan de telefoon getipt. Maar uren file in een zwarte wagen waar de zon op brandt, dat is nefast voor verse vis. En dus bieden we hem maar een blikje haring aan. Toegegeven, er bestaan elegantere cadeaus, maar Van Baren kan er smakelijk om lachen. "We bewaren hem voor als ik terugkom!"

Eigenlijk is hij nu al teruggekomen, maar dat is voor één dag. Over een uur neemt hij de trein naar zijn vakantiehuis in Frankrijk, de dag ervoor deed hij dat in omgekeerde richting, naar zijn vaste stek in Brussel. "Ik had gezegd dat ik de zon zou meenemen naar België, en kijk!" De tafel buiten blaakt, met pasta, wijn en taart. Genereus: het is een woord dat valt bij iedereen die hem kent. Het woord ook waar zijn stichting Donorinfo op gestoeld is.

Heb je tijd, geld of materiaal over, geef het dan aan mensen die het nodig hebben: daar is het Donorinfo om te doen. Een levenshouding die we allemaal zullen moeten kweken, zegt Van Baren. Eigenlijk zei hij dat al in 1998, toen hij als topman van Ackermans & Van Haaren afscheid nam van de dagelijkse leiding van het bedrijf. "De overheid komt in een onmogelijke situatie terecht, daar waarschuwde ik toen al voor, ja. We werken alsmaar minder lang, maar tegelijk worden we alsmaar ouder, en dat brengt enorme zorgkosten met zich mee. Kosten waar een overheid geen geld voor heeft. Wat moet je dan doen als je al die mensen niet wilt laten creperen? Dan moeten mensen het zelf in handen gaan nemen en elkaar gaan helpen. Op Europees vlak, natuurlijk, maar ook dichtbij, in je directe omgeving. En vergis u niet: het zal geen kwestie meer zijn van willen of niet, het zal een kwestie zijn van moeten. Solidariteit is niet vrijblijvend meer, het is dringend en noodzakelijk geworden."

Vandaar dus Donorinfo. De stichting is een soort van doorgeefluik tussen mensen die tijd of geld willen geven en een organisatie die hulp verleent aan mensen in nood. Maar als je mensen meer wilt laten geven, dan moet je zorgen dat ze dat in transparantie kunnen doen. Sigrid Maes van Donorinfo: "Velen verschuilen zich achter het alibi: 'We weten niet waar ons geld terechtkomt, dus geven we liever niets.' Dat excuus willen we uit de wereld helpen. En dus streven we een zo groot mogelijke transparantie na."

Concreet betekent het dat Donorinfo voor elke vereniging die aan hen verbonden is zelf uitzoekt welke giften, schenkingen en subsidies zij ontvangt en waaraan dat geld besteed wordt. "Van elke organisatie vragen wij een geauditeerde jaarrekening, en op basis van de details die we krijgen, stellen we zelf financiële fiches op. Wij pluizen dus uit hoeveel van het ontvangen geld besteed wordt aan bijvoorbeeld fondsenwerving of loonkosten, en hoeveel ervan daadwerkelijk naar de projecten gaat. Sommige vzw's zijn natuurlijk zo klein dat ze geen geld hebben om een audit te laten uitvoeren, en dan betalen wij dat voor hen."

Sinds enkele jaren is elke vzw verplicht om de boekhouding openbaar te maken, maar die nieuwe wet is een gemiste kans geweest, zegt Sigrid Maes. "Uit het model dat wordt gebruikt om die financiële gegevens te publiceren kun je niet opmaken hoe een organisatie met haar middelen omgaat. En dat is net wat mensen vragen. Het zou fijn zijn mochten we met een aantal andere partners in het veld tot een soort consensus komen, zodat een nieuw, transparant model kan worden opgelegd." Het ultieme doel van Donorinfo is dus zichzelf overbodig maken? "Eigenlijk wel, ja", lacht Maes. Van filantropie gesproken.

Voor rijkdom behoeden

Stichter Erik van Baren heeft banden met verschillende landen: geboren in Frankrijk in 1936, bezit de Nederlandse nationaliteit, en woont nu al een tijd in Sint-Pieters-Woluwe. Nederbelg, francofiel, en wereldburger. Zijn professionele palmares? Imposant, zonder meer. Ging in 1960 aan de slag bij Ackermans & Van Haaren, werd twee decennia later CEO van baggeraar Dredging International (dat later DEME werd), vormde samen met Luc Bertrand de algemene directie van Ackermans & Van Haaren tot 1998, en bleef daar tot 2006 voorzitter van de raad van bestuur.

Van Baren was een topman, zoals dat heet. Een topman die miljardencontracten binnenhaalde, en zelf ook wel een stevig loon. Is het dan niet gemakkelijk om te geven? Veel gemakkelijker dan iemand die niet veel centen heeft? "Onzin", zegt Van Baren ferm. "Ik ken veel mensen die weinig geld hebben. Als zij 2 euro geven, is dat evenveel waard als de 100.000 euro die een rijkaard schenkt." Maes vult aan: "Het is misschien wel makkelijker om véél te geven als je rijk bent, maar het gaat helemaal niet alleen om geld bij ons. Je kunt ook tijd geven, of kleren, of gereedschap. Wat we ook veel zien: mensen die zelf een tijdje tot de doelgroep van een hulpverlenende organisatie hebben behoord, gaan zelf mensen helpen als ze het weer beter hebben. Ik ken vrouwen uit Schaarbeek die op straat leefden en nu ze er zelf beter aan toe zijn, werken ze als vrijwilliger voor de organisatie die hen gesteund heeft."

Dat rijke mensen toch nog vaak krampachtig blijven als het over schenken gaat, dat ontkent Van Baren niet. "Vooral de ouderen. Die gaan op zondag naar de kerk en leggen dan 1 euro in het schaaltje. Ik lach me kapot als ik dat zie. 'Wat heb je toch aan al dat geld?', vraag ik hen dan. Want ze worden oud, ze kunnen het nooit opmaken, zelfs niet als ze een heel jaar lang op reis gaan. 'We houden alles voor de kinderen', vertellen ze me. Alsof je dan iets goed doet. Ik heb veel jongeren gezien die op hun 18e of 21ste heel rijk worden. Wel, dat is een ramp. Als je écht van je kinderen houdt, dan behoed je ze daarvoor, dan doe je ze dat niet aan."

Zinloos schuldgevoel

Dat mensen ook vaak geld geven om hun eigen schuldgevoel te sussen, opperen we. We worden niet rechtstreeks met de miserie geconfronteerd, en we krijgen er nog een fiscaal attest voor ook. "En dan?", reageert Van Baren laconiek. "Er is niets mis met de gedachte dat je je schuld afkoopt vanuit de gedachte: ik heb veel gekregen en de andere niet. Een schuldgevoel heeft dus geen zin, want je steunt systemen die de mensen helpen. Kijk, iedereen heeft zijn redenen om te geven. Zolang het geld opbrengt waar mensen mee geholpen worden, maakt dat niet veel uit."

Wat de reden is van hem om geld te geven? Even valt een stilte. Maar dan komt het toch: "Ik geloof in God. En ik geloof dat God de mens graag ziet, op voorwaarde dat je anderen liefhebt. Niet alleen je vrienden, want dat is makkelijk natuurlijk, maar ook anderen. Mensen met wie je niet spontaan contact zou leggen, zelfs mensen met wie je problemen hebt. Dat is mijn reden om te geven."

Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Van Baren bekleedde hoge functies in de baggerindustrie, en baggeraars staan niet bekend om naastenliefde. Wel om meedogenloze concurrentie. Jan De Nul en DEME, veel zullen ze elkaar niet gunnen.

"Voor alle duidelijkheid: tegenover concurrenten moet je niet vriendelijk zijn (lacht uitbundig). Maar de filosofie van Ackermans & Van Haaren heeft wel altijd gedraaid om mensen. Het is een familiebedrijf. Niet alleen omdat de aandeelhouders van de families Ackermans of Van Haaren zijn, voor de vijfde generatie ondertussen al, maar ook omdat het bedrijf maar goed kan werken als iedereen er samen aan bouwt. Niet alleen directie en management, maar iedereen, tot en met de laatste werknemer. Als project manager zat ik vaak in het buitenland met een kleine ploeg. Dagelijks kwam ik in contact met al die mensen: de eerste machinist, de eerste baggeraar, de kapitein van het schip, de matrozen, enzovoort. Daar bestond geen 'u', daar werkten we allemaal samen aan een project, en 's avonds gingen we samen op café."

Idealisme troef

Solidair zijn in een bedrijf, betekent dat ook dat de loonkloof tussen topmanagers en werkvolk kleiner kan? Van Baren wikt zijn woorden. Dat CEO's wel veel verdienen, zegt hij, maar dat het ook vaak intelligente mensen zijn die je niet zomaar kunt vervangen. Maar begrijpt hij niet dat het moeilijk te verteren valt als een directeur van een bedrijf bijna 2 miljoen euro per jaar opstrijkt, terwijl 300 mensen in datzelfde bedrijf hun job verliezen? Van Baren zucht. "Ik heb natuurlijk ook mensen moeten ontslaan. Zeker in de jaren 1980-1988, dat waren crisisjaren voor de baggerindustrie. Op zulke momenten had ik het moeilijk met mijn salaris, ja. Weet u, ik ben eigenlijk nooit geïnteresseerd geweest in geld. Ik heb geld. Maar het is niet mijn doel. Mijn doel is wat ik ermee doe. En daarom heb ik Donorinfo opgericht."

Donorinfo weigert elke vorm van steun of subsidie, verenigingen betalen ook geen lidmaatschap. De werkingskosten voor de stichting zelf, jaarlijks zo'n 150.000 euro, worden dus vanuit privé-initiatief betaald. En dat is Van Baren zelf, ook al wil hij dat niet met zoveel woorden hebben gezegd. "Of het nu één of drie mensen zijn, dat is toch niet belangrijk." Ook zijn vrouw is actief in goede doelen. Zij helpt geregeld mee bij Poverello. Om er te koken, op te dienen, af te ruimen, schoon te maken en te praten met de mensen. Af en toe neemt ze ook een van de kleinkinderen mee.

Van Baren vindt het allemaal maar normaal. Idealisme? Hij kijkt verwonderd. "Als je wilt dat er iets verandert, dat de wereld beter wordt, dan kun je toch niet anders dan idealistisch zijn?"