Direct naar artikelinhoud

Europees Parlement spelt Polen de les

Polen heeft het Europees recht niet geschonden. Dit zei de Poolse premier Beata Szydlo in het EU-Parlement in Straatsburg. Maar ze kreeg de wind van voren. 'Polen wordt stilaan een autoritaire staat.'

De spoken van het verleden dansen in het rond in het Europees Parlement. In de beklaagdenbank staat Polen. Het land wordt alom geprezen vanwege zijn dappere strijd in de vorige eeuw tegen nazisme en communisme. Maar dat was toen. Op dit moment wordt het land gezien als een bedreiging van de democratische orde op het continent. "We kunnen niet toestaan dat vroegere verschrikkingen worden herhaald", waarschuwen de christendemocraten niet zonder drama in een verwijzing naar gewezen autoritaire regimes.

De sociaaldemocraten zijn niet minder streng. "Polen maakt deel uit van Europa's geschiedenis met zijn strijd tegen het totalitarisme, maar we accepteren niet dat de nieuwe regering iets doet wat niet overeenkomt met die historie", zeggen zij. De liberaal Guy Verhofstadt is het hardst. "Polen beweegt zich naar het oosten, in de richting van een autoritaire mogendheid, in de richting van Poetins Rusland." Met veel pathos veegt hij Polen op één hoop met zijn Russische aartsvijand, in de ogen van de Poolse natie een doodzonde, een belediging, maar de boodschap is duidelijk.

De grote fracties in het Europees Parlement zijn, op z'n zachtst gezegd, bezorgd over het optreden van de nieuwe rechts-nationalistische regering in Warschau. Zij heeft wetten aangenomen die volgens de critici de onafhankelijkheid van het Constitutionele Hof en de vrijheid van de publieke omroep bedreigen.

Op de achtergrond speelt het feit dat de Partij voor Recht en Gerechtigheid (PiS) bij de verkiezingen van vorig najaar een absolute meerderheid behaalde. Het was voor het eerst sinds het einde van het communistische bewind in 1989 dat dit gebeurde. De partij controleert het presidentschap en het parlement.

Vanwege die zorg heeft de Europese Commissie voor het eerst een begin gemaakt met een procedure die zou kunnen uitmonden in ontneming van het Poolse stemrecht in de Europese Unie als wordt vastgesteld dat de nieuwe Poolse wetten een 'systematische' bedreiging van de rechtstaat vormen. Zo ver is het nog lang niet, benadrukt de Nederlandse eurocommissaris Frans Timmermans. De procedure begint met het inwinnen van informatie en een dialoog, zegt hij. Hij roept op de sfeer "zakelijk" te houden.

Gevochten voor vrijheid

Hij spreekt voor dovemansoren. De voorzitter moet het publiek op de tribune tot kalmte manen. Verhofstadt is ontketend. De Poolse premier Beata Szydlo noemt sommige interventies "misplaatst", "beledigend" en "kwetsend".

Dat is niet verwonderlijk. Want de procedure waarbij lidstaten ter verantwoording kunnen worden geroepen indien de verdenking rijst dat zij Europese democratische waarden systematisch schenden, bestaat nog maar sinds maart 2014. Szydlo is nu de eerste 'beklaagde'. Een twijfelachtige eer, nota bene voor Polen, een grote mogendheid in de EU met een beladen geschiedenis.

Daaraan refereert de Poolse premier uitgebreid. "Het is onrechtvaardig dat wij nu aan dit experiment worden onderworpen. Onze vaders en grootvaders gaven hun bloed voor de vrijheid, die van ons en die van andere landen", zegt ze. Herhaaldelijk neemt Szydlo het woord 'soevereiniteit' in de mond. Daar hebben de Polen altijd voor gevochten, en nu we die terug hebben, laten we die niet afpakken, wil ze maar zeggen. "De discussie moet in het Poolse parlement worden gevoerd." De wetten over het Hof en de media zijn volgens haar in overeenstemming met de Poolse grondwet en de EU-verdragen.

Ze krijgt bijval van eurosceptische en rechtse parlementariërs, die geregeld applaudisseren of joelen. Een spreekt er schande van dat wordt gesproken over de 'poetinisering' van een land dat vocht tegen nazi's en communisten. Er wordt niet alleen geageerd tegen de nieuwe Poolse regering, maar ook tegen de meerderheid van de Polen die voor haar stemde, zegt hij.

Hoe groot de historische gevoeligheden zijn, blijkt als de leider van de christendemocraten zijn beurt overlaat aan een collega. Want hij is Duitser en dat ligt moeilijk in Polen. "Niet normaal dat zoiets moet om te voorkomen dat woorden wapens worden", zegt zijn Spaanse collega.